‘But there is nothing miraculous about this,
nor is it the first time that such a thing has happened’:
Boccaccio, Decameron x.8.72Late medieval records of marriage disputes are such a rarity in Portuguese archives that one is tempted to think that couples at the time lived in a state of unbroken marital bliss. Royal chancery books, which are available from the 1210s, contain a modest number of disputes over inheritance and marital property, usually pared down to a short review of the facts of the suit and the final sentence, but for all their apparent completeness, eleven of the nineteen chancery books for the period between 1211 and 1433 are in fact fifteenth-century digests of the originals.Footnote 1 Presumably ancient inheritance disputes were an easy prey to the fifteenth-century reformers of the royal archive, who applied Ockham's razor perhaps too freely and without a thought for the needs and wishes of later historians.Footnote 2 Therefore, only the most cautious of assumptions can be made about the patrimonial side of marriage litigation on the basis of the extant royal chancery records.
The reason why so few records of marriage disputes survive is that the records of the judicial practice of ecclesiastical courts are in general not particularly abundant. Portuguese bishops and their chapters were quite good at preserving royal privileges and their confirmations, title deeds and papal letters, rather less so at keeping court records besides those that concerned the patrimonial administration and the jurisdiction of their churches. Perhaps the absence of episcopal court registers can be explained in part by the fact that no medieval notary registers have survived in Portugal, but we need to know more than we do at present about the functioning of the episcopal audience and the lower ecclesiastical courts before we can properly consider that possibility.
This essay is an attempt to sum up what is known about marriage litigation in thirteenth- and fourteenth-century Portugal and to make a small contribution to it by analysing one particular and as yet unnoticed marriage case heard at the episcopal audience of Évora between 25 September 1369 and 9 February 1370. The record of that case can be found in the miscellaneous Archivum Arcis collection of the Vatican Archive, but is, regrettably, incomplete. What remains of it is made up of eighteen parchment membranes stitched together and written entirely in Portuguese, in a neat late fourteenth-century Gothic cursive hand. It consists of the first part of the proceedings held before the vicar and canon of Évora, Estêvão Esteves, in twenty-one hearings spread over four months and a half. They begin as a suit to enforce a marriage contract and quickly turn into a case of bigamy and clandestine marriage. It is an interesting case in its own right and very methodically documented even by the standards of the abundant records of marriage litigation in England, Flanders or Northern France. The fact that such sources are so scarce for late medieval Portugal makes it especially significant. By laying out its various strands and making sense of the relationship between facts and the law it is possible to learn a good deal not only about marriage litigation but also (and perhaps more importantly) about the operation of ecclesiastical courts in fourteenth-century Portugal and the degree to which the relevant precepts of the canon law of marriage were applied there.
I
The matter must have seemed a simple one when Maria Martins outlined its facts in her oral libel on that late September day. She claimed that João Anes, to whom she was married per verba de praesenti (‘per palauras de pressente’), was always away, refused to live conjugally with her (‘ffazer maridança’) and denied that he had married her de praesenti.Footnote 3 Summoned to the audience João Anes promptly confessed that he had indeed married Maria Martins and that they had been living as husband and wife for close to thirteen years: they were, as he put it, legitimate husband and wife.Footnote 4 Probing deeper into a matter that was fast approaching a predictably satisfying conclusion, the vicar asked him if they had had children, to which João Anes replied that they had one, a daughter. Consummation thus safely ascertained, the vicar sentenced João Anes under penalty of excommunication to live with Maria Martins as husband and wife and to treat her ‘gently’ as his wife.Footnote 5 And so the matter would have rested had the vicar not been informed that a certain Margarida Peres had been making defamatory claims that she too was married to João Anes per verba de praesenti.Footnote 6 This put an entirely different complexion on things, since the uncomplicated case of the wayward husband could be about to turn into the much more serious case of the bigamous husband. The matter had to be looked into properly, so the vicar instructed Maria Martins to cite Margarida Peres to the audience.
Margarida Peres, like Maria Martins and João Anes, lived in Evoramonte, a small village in the Alto Alentejo, about fifty miles to the northeast of Évora. It sits atop a low hill, within walls originally built in the twelfth century and reinforced in 1306 by King Dinis.Footnote 7 Its location between Évora and Estremoz must have made it a convenient stop for travellers and muleteers as well as members of the royal retinue, whenever it journeyed, as it sometimes did, to those two important towns. In the late fourteenth century Evoramonte must have been little more than a castle and a hamlet, much as it is today, its only claim to fame being the convention signed there in 1834 which put an end to the Portuguese Civil War of 1828–34. It is important to understand that the events that follow unfolded for the most part in a rural, confined and isolated area, extending only occasionally to Évora and its comparatively more worldly milieu.
From the start it was clear that Margarida Peres's intentions were serious and that João Anes was in trouble. She appeared before the vicar two days after the first hearing and produced a public instrument which certified that she had been married per verba de praesenti to João Anes in Évora on 31 August 1367, in the presence of a notary public and several witnesses, including Margarida Peres's uncle and a certain Gil Eanes, mentioned as escolar. They had held hands and received each other as spouses, ‘as required by the Holy Roman Church’.Footnote 8 This information made further legal action inevitable, so the three parties selected proctors from those available in the audience and armed them with procurations that showed how far they were willing to go to sort out their conjugal conundrum, which was all the way to the papal court, if necessary. Margarida Peres then presented a written libel where she reaffirmed the circumstances of her matrimony to João Anes, adding that their union was at once consummated by mutually consented ‘carnal copulation’.Footnote 9 She begged the vicar to compel her husband to live with her and to treat her, in bed as in all other respects, as in a ‘marital matrimony.’Footnote 10 Caught between hard evidence and his own confession, João Anes did what anyone in his situation would have done: he looked for a procedural way out. His attempts to wriggle out of the legal vice in which he found himself form the strangest and most confusing part of the proceedings, but they also yield a few important clues to understanding the real complexity of this case.
After unsuccessfully arguing that the libel was groundless,Footnote 11 João Anes put forward an exception to the effect that he was not bound to respond to the libel because Margarida Peres, ‘who called herself his wife’, had dispossessed him of a granary full of wheatFootnote 12 which he had intended to sell in order to pay for his relocation to the town of Valença, in the northwest of the kingdom, where he was expected to go at the king's orders.Footnote 13 Margarida Peres acknowledged that she was in possession of the granary, following a sentence to that effect by Geraldo Anes, corregedor of Entre Tejo e Odiana, which she provided to the vicar.Footnote 14 The corregedor's sentence shows that matters were not as straightforward as João Anes wanted the vicar to believe. Margarida Peres had complained to the corregedor that her husband had abandoned her and was keeping a concubine (barregã) called Maria Martins with the money from the sale of the wheat to one Estêvão Pernitas, to her detriment and to the detriment of their creditors, who could not be repaid. Margarida Peres had been put in possession of the granary after she had sued Estêvão Pernitas and he had failed to appear before the corregedor, but the notary public of Evoramonte and other locals close to João Anes had barred her from selling the remainder of the wheat in order to support herself. She eventually sold the wheat, but still João Anes prevented her from using the money. She turned once again to the corregedor, who summoned João Anes to his presence and heard first-hand the latter's confession that he had married a second woman but had been pardoned by the king on condition that he should live for one year in Valença. It does not seem that the corregedor gave much if any credit to what sounded like a fabrication and to the bewildering argument that it conveyed. That was for an ecclesiastical court to consider. But the property aspects of this matter were swiftly dealt with: Margarida Peres provided two guarantors and the corregedor confirmed her unfettered possession of the wheat granary.
One month into the lawsuit, the matter of the wheat granary had quickly engulfed the proceedings before the vicar of Évora, threatening to drive the lawsuit into a legal quagmire. Refusing to acknowledge the version of events related in the corregedor's sentence – including his admission of bigamy – João Anes argued that he was head of household and that it was therefore he who should be in possession of the couple's properties and maintain Margarida Peres, not the opposite.Footnote 15 João Anes completely misunderstood what being head of household entailed. Although he no doubt enjoyed broad rights of administration over his wife's properties, he certainly could not alienate them. Even the sale of community property in thirteenth- and fourteenth-century Portugal (the extent of which is unclear from the royal statutes, though it seems likely that it applied solely to acquests) was subject to the wife's approval.Footnote 16 Always more astute than her husband (despite her assertion that she was ‘a simple woman and unfamiliar with the law’),Footnote 17 or perhaps merely better advised by her proctor, Margarida Peres tried to steer the lawsuit back to the main issue by arguing that, given the nature of the case and the gravity of João Anes's actions, the latter's exception should not excuse him from addressing her libel.Footnote 18 When the vicar decided that the exception must be addressed first, Margarida Peres attempted to turn João Anes's argument against him: he was indeed head of household and thus responsible for administering his properties and the properties of Margarida Peres and her daughters, in which duties he had failed when he started selling away those properties in order to provide for his concubine, to the damage of his wife's and his daughters’ rights.Footnote 19 And so the estranged couple dug their heels, Margarida Peres reaffirming her claims and João Anes dodging them as much as the rules of procedure allowed him, until the vicar decided he had heard enough of granaries and marital property and that it was time to focus on the essence of the case. In accordance with the principle that placed the onus probandi of a clandestine marriage on the person who alleged it,Footnote 20 Margarida Peres and Maria Martins were instructed to prove by witnesses and public instruments that they were married to João Anes and since when.
It should perhaps be stressed that the matter of the wheat granary only came up in these proceedings because João Anes brought it up. It obviously fell within the purview of a secular court, and it was in the secular court of the corregedor Geraldo Anes that it was first heard. João Anes's motives for bringing up such an incriminating matter are hard to fathom. Maybe he wished to delay the proceedings; maybe he meant to show that the proper venue to settle his marital woes was the secular court; maybe he did not think that Margarida Peres would be able to produce the corregedor's sentence. Whatever his reasons may have been, after one month and a half of legal wrangling the wheat granary issue remained unresolved. But the vicar had learnt some very interesting facts indeed.
II
Only Maria Martins's articles and part of the ensuing enquiry have survived. Briefly, these were the points that she intended to prove: (i) that before João Anes could have married Margarida Peres he had received her, Maria Martins, as his wife per verba de praesenti in 1356, saying ‘I João Anes receive you Maria Martins as good and legitimate wife, as is required by the Holy Roman Church’; (ii) that she had received him as her husband, saying ‘I Maria Martins receive you João Anes as good and legitimate husband, as is required by the Holy Roman Church’; (iii) that they had afterwards lived together as husband and wife, calling each other husband and wife and known as such to their neighbours, for seven or eight years; and (iv) that all these facts were publicly known in Evoramonte.Footnote 21 The formula with which each article is introduced – ‘pom e entende a provar’ – shows that positions and articles were combined in a single procedural instance.Footnote 22 In the present record, the amalgam of the two is simply referred to as positions (‘apossiçoens’).
Maria Martins and Margarida Peres then agreed on two men to carry out the enquiry in Evoramonte and Évora. The enquiry, which was handed to the vicar on 9 February 1370, took slightly over two months to be finished. Unfortunately we only have part of the enquiry that was carried out in Evoramonte, but it is a substantial one none the less. It contains the depositions of twelve witnesses, taken on 22–24 and 27 December 1369 by Afonso Domingues, a clergyman of S. Pedro de Evoramonte, and the notary public Estêvão Bacias. They shed some light on the circumstances of the case, but must be treated with circumspection since they are only a fraction of the total number of depositions taken by the two men in Evoramonte and Évora. It is what they tell us about the more general circumstances of conjugal life in a small Portuguese village in the mid fourteenth century that makes them particularly interesting.
Given the size and isolation of Evoramonte, perhaps one should not be too surprised to learn that nine of the twelve witnesses were in some way related to Maria Martins, that one further witness was probably a relative and that only two had no family ties to either party. Half of the witnesses were in fact related to or had some degree of affinity with the three litigants. They were cousins, sisters-in-law or comadres,Footnote 23 although these terms of kinship appear to be used so loosely that it is sometimes quite hard to discern how closely related two individuals actually were. Only three witnesses were men, but one of them, Vicente Martins, was Maria Martins's brother. These various family ties suggest a certain level of endogamy that is hardly exceptional, even though one would expect that the apparent proximity between Maria Martins and Margarida Peres would have made their overlapping conjugal lives difficult to hide.
In contrast with Margarida Peres's marriage, which had been attended by several witnesses and a notary public, none of the twelve witnesses designated by Maria Martins had actually been present at her marriage to João Anes. To the first and second of Maria Martins's articles, seven witnesses replied not only that they had not been present at the marriage but also that they knew nothing about it.Footnote 24 All they knew for sure was that João Anes and Maria Martins had lived together in a stable and duly maintained household (‘em casa mantheuda’) for several years, although opinions diverged as to how long that cohabitation had lasted. No less than seven or eight years, at any rate, before rumours started to circulate that João Anes had married Margarida Peres. Nearly all the witnesses said that it was publicly known (‘he uoz e ffama’) in Evoramonte that João Anes and Maria Martins were husband and wife. To all, indeed, but one.
Margarida Fernandes claimed that João Anes was her nephew (or more exactly her first cousin once removed) and that Maria Martins and Margarida Peres were her sisters-in-law.Footnote 25 She admitted that there was bad blood between her and the two women because of an altercation that they had had and because João Anes had been ‘led … down the wrong path’ by the two women, which was likely the reason why they quarrelled.Footnote 26 She knew that João Anes and Maria Martins had lived together, but she did not know for how long or if they had lived as husband and wife. More importantly, she had once asked João Anes if Maria Martins was really his wife or if he had only promised her that he would not leave her for another woman. She claimed that João Anes had told her that he had neither married nor promised to marry Maria Martins.Footnote 27 This distinction is an important one and we shall return to it shortly. For the moment let us focus on the facts revealed by Margarida Fernandes. She appears to be at pains to cast doubt on the conjugal nature of the relationship between João Anes and Maria Martins, but it seems fair to deduce from her statements that she was equally opposed to her nephew's relationship with Margarida Peres. While there is a distinct possibility that Margarida Fernandes's objections may have been merely those of an over-protective relative toward her male kin, they may also have been the expression of a sentiment shared by other members of João Anes's family. Could it be that he was driven to a clandestine marriage by his family's opposition to his union with Maria Martins?
Aires Afonso's convoluted but crucial testimony suggests that much.Footnote 28 He was related to Maria Martins but did not know exactly what the degree of kinship was. He claimed to have heard João Anes's father (confusingly, also named João Anes) call his son a traitor (‘treedor’) and a cheat (‘ffalsayro’) as the latter lay ill in bed. The father urged the son to leave Maria Martins for the sake of his properties and to give her nothing. According to Aires Afonso, João Anes refused to heed his father's exhortations for fear of losing his soul, as Maria Martins was his legitimate wife.Footnote 29 This depressing scene seems to be corroborated by the statements of his wife Maria Anes, who was also the comadre of both Maria Martins and Margarida Peres.Footnote 30 Her deposition deserves to be reproduced at length:
she had heard João Anes say it [i.e. that he was married to Maria Martins] while he lay very ill in bed, and the said João Anes sent for João Anes his father to come and see him, and the said father went to where the said João Anes lay ill and the said João Anes said to his aforesaid father that if he died his said father should give his share of what he had inherited from his mother when she died to the said Maria Martins, who was his received wife. And he repeated this many times. And his said father asked him, ‘How come she is your wife?’, and the said João Anes said she was his wife. And that then his said father said to him that since she was his wife, that he could go to the devil. And she said she knew nothing further with regard to this article.Footnote 31
We learn from this deposition (which may or may not be true) that João Anes's father was not aware of his son's union with Maria Martins and that he did not react kindly when he was told about it. Besides Aires Afonso and Maria Anes, Estevainha Esteves also stated that she had heard of the union between Maria Martins and João Anes sometime ‘before this lawsuit’, when the latter was bed-ridden.Footnote 32 Estevainha, who was the sister-in-law of both Maria Anes and Margarida Peres, confessed to having quarrelled with Margarida because of João Anes and said they were not on speaking terms.Footnote 33
Two more depositions deserve close scrutiny. Lourenço Esteves da Pele, who did not know how closely related he was to João Anes even though he was sure they were related,Footnote 34 said that one day Maria Martins (who was then living in the house of a certain João de Évora) had been outside singing the New Year's carols known as janeiras when João Anes called her. She came to him immediately and then the two went away together. Demanding an explanation for such untoward behaviour, Lourenço Esteves was told by João Anes that he and Maria Martins knew each other (in the biblical sense, one presumes) because she was his received wife.Footnote 35
Lourenço Esteves was not the only one to think that explanations were in order. The deposition of Vicente Martins, Maria's brother, rounds off the enquiry and it is appropriate that it be considered last, because it contains one element of novelty, and not the least important.Footnote 36 Unlike the other eleven witnesses, Vicente knew for sure that João Anes had married his sister per verba de praesenti because he had witnessed the marriage – or rather the remarriage. One day, he, his brother and another young man had strolled up to a hill owned by a certain Viçoso to spend a few leisurely hours there when they came across João Anes and Maria Martins. They asked João Anes if Maria Martins was his wife, to which he replied that indeed she was. But how can we know for sure?, they insisted, and João Anes quickly offered to remarry Maria Martins there and then. The three men offered to fetch Viçoso, the owner of the hill, supposedly as an extra witness, but João Anes would have none of that, arguing (perhaps a trifle too eagerly) that Viçoso and his wife were aware (of what precisely we do not know) and that Maria Martins was already his wife anyway – probably meaning that a no-frills remarriage would do very well. And so, if Vicente Martins is to be believed, João Anes married his sister a second time, al fresco, ‘under no pressure and of his own free will’, repeating the formulaic words mentioned above.Footnote 37
III
It is unfortunate that we do not have of the rest of the proceedings, particularly the depositions of the witnesses named by Margarida Peres (assuming that they were taken, of course) and the enquiry carried out in Évora, which presumably dealt with the circumstances of the celebration of Margarida Peres's marriage and perhaps also the issue of the wheat granary. Nothing definite can thus be said about the case, but a few hypotheses can be formulated based on what we know of the proceedings. More important, although the record of the proceedings is incomplete, it still contains a wealth of information that deserves to be analysed in some detail and put in the proper context. Under the anecdotal surface of the events lie relevant elements about the application of the canon law of marriage and the ways in which knowing litigants bent it to their will and took advantage of its shortcomings.
João Anes married both Maria Martins and Margarida Peres. He confessed to both marriages, even though he tried to backpedal on his confession before the corregedor of Entre Tejo e Odiana that he was married to Margarida Peres. Moreover, the latter was in possession of a public instrument attesting to her marriage to João Anes, the validity of which was never contested. João Anes was therefore guilty of bigamy. It appears that he married Maria Martins first, in or around 1356, as she stated in her articles. He did not marry Margarida Peres until 31 August 1367, as is clearly stated in the notarised document transcribed in the proceedings. It is significant that the marriage took place in Évora and not in Evoramonte. Would-be spouses who wished to circumvent an impediment to their union must be aware (as João Anes surely was) of the advisability of doing so in a different parish.Footnote 38 João Anes's marriage to Margarida Peres was not celebrated by an ecclesiastical ceremony (in fact, we do not even know if banns were read) but several witnesses and a notary had been present on the occasion. Although the relevant section of the parchment is much mangled, it appears that the ceremony took place in the house of the escolar Gil Eanes, which lends it an air of added respectability. The same cannot be said of João Anes's secret marriage with Maria Martins, about which we know practically nothing. The depositions of Margarida Fernandes, Aires Afonso, Maria Anes and Estevainha Esteves suggest that João Anes's family opposed his union with Maria Martins, and that his father may have gone as far as to disown him when he learnt of the marriage. On the one hand, it is possible that João Anes had already married Margarida Peres when he told his father about Maria Martins, which may have increased his fury. On the other hand, João Anes's father was mainly concerned with the dissipation of his family's property (‘give her nothing’, he had warned him), so if he cut his son off (and the hypothesis, as we shall see, is not entirely far-fetched) the latter may have been driven to marry a second time out of necessity. It is clear that Margarida Peres owned several properties:
the said Margarida Peres says that her said husband João Anes had and has still the administration of his properties and those of Margarida Peres and her daughters, which he came into when she married the said João Anes, chattels as well as land, viz. houses and vineyards and fields and clothes and utensils and money and oxen and cows and wheat and barley and animals and other goods.Footnote 39
The value of the goods and properties into which João Anes came when he married Margarida Peres was certainly not insignificant. He became the administrator of those properties (as he eagerly pointed out without realising what that meant) and as such he could not alienate them as he wished – for instance, to maintain his other wife and daughter, who had been feeling more neglected lately. In fact, the whole case started when Maria Martins complained about his husband's absence and unavailability to fulfil his marital duties, scarcely knowing that these had recently multiplied. João Anes's actions finally caught up with him in that late September 1369.
There is obviously a limit to what can be said about the circumstances of this case without giving in to guesswork. Its legal aspects and implications, however, require some explanation. This case is an example of the consequences of clandestine marriage, an unintended yet predictable result of medieval canon law's conception of marriage. Piecemeal, and from a mass of contradictory sources and traditions, medieval canonists and theologians produced a theory of marriage formation which rested on individual consent, cohabitation and marital affection. The main principles of that theory were articulated by Peter Lombard and Gratian. Although both placed free consent at the heart of the marital bond, they were at odds with one another as to what constituted a fully realised marriage. For Peter Lombard present consent alone sufficed, whereas for Gratian marriage would not be complete without sexual consummation.Footnote 40 The theory that present consent formed a marriage and future consent formed a betrothal (sponsalia) was confirmed by a series of decretals by Alexander iii (1159-81) and Innocent iii (1198–1216), which established that present consent, when freely given, created a permanent marital bond, as did future consent followed by cohabitation and consummation, thus sealing the triumph of Peter Lombard's views over Gratian's.Footnote 41 The problem for the Church was how to reconcile the primacy of individual consent that underpinned its theory of marriage formation with the social control required to make sure that impediments to marriage were respected.Footnote 42
Canon 51 of the Fourth Lateran Council (1215) was an important step in that direction. It established that banns must be read ahead of marriage, so that the intention to marry could be made public and any impediments to the union ascertained.Footnote 43 In the course of the thirteenth century the Church increasingly emphasised the need to observe certain solemnities in the celebration of marriage, for instance by making preliminary property arrangements and exchanging consent publicly in the presence of a priest. Marriages celebrated in secret were deemed clandestine, and so were those which did not observe the solemnities prescribed in synodal constitutions, even when they were not particularly secret or unceremonial, as was the case with the marriage of Margarida Peres and João Anes.Footnote 44 Clandestine unions were of course valid and indissoluble under the canon law of marriage, but the Church condemned them and subjected them to various penalties, though leaving the door open for their ex post facto solemnisation.Footnote 45 The dangers of clandestine unions were many and obvious. At worst, they led to forbidden consanguineous relationships, to bigamy, fraud and abuse. But more often than not it was the existence of the bond itself or its precise nature – whether an actual marriage or a mere promise to marry – which were difficult, and sometimes impossible, to prove. A slip of the tongue was all it took to create an indissoluble marriage; stout denial all it took to end it.Footnote 46
Work on the ecclesiastical court registers of Canterbury, York and Ely in the late Middle Ages has shown that the most common matrimonial cause was the suit to enforce a private marriage contract, mainly sponsalia de praesenti, involving two or three parties – in fact much like the Évora case.Footnote 47 A similar picture can be drawn for the ecclesiastical courts of Cambrai/Brussels, Paris, Troyes and Châlons-sur-Marne as far as the preponderance of marriage enforcement cases is concerned, but the dealing out of automatic excommunication for clandestine de praesenti contracts in Cambrai/Brussels and Paris and the prevalence in the records of all four courts of suits over sponsalia de futuro combine to give marriage litigation in the Franco-Belgian region a distinct character.Footnote 48 Charles Donahue has cautiously advanced (and then heavily qualified) the hypothesis that Franco-Belgian parents were more concerned with the marriage choices of their children than their English counterparts and courts were more willing to be co-opted by them, possibly because there was more at stake in a system of inheritance and marital property based on community of property among spouses and partible inheritance among children than in a system where land was passed down undivided.Footnote 49 It would be interesting to test this hypothesis for Portugal, where joint ownership in marriage and equal division of inheritance amongst siblings were the custom, if only there were more evidence like the Évora case, which is in fact closer to the lawsuits over de praesenti contracts that make up the greatest volume of marriage litigation in England than the lawsuits over de futuro contracts prevalent in Northern France.
Clandestine marriages were, at any rate, quite common at least until the sixteenth century and made up a large if not the largest share of litigation in ecclesiastical courts in the fourteenth and fifteenth centuries. Perhaps not surprisingly, clandestine marriages were contracted at all levels of society, as illustrated by the case of Joan Plantagenet, the Fair Maid of Kent, who married in secret not once but twice, the second time with no less a figure than Edward, the Black Prince.Footnote 50 The public downfall of her contemporary Alice Perrers, Edward iii's powerful mistress, implied the existence of a clandestine marriage to William Windsor, the royal lieutenant in Ireland.Footnote 51 No wonder that such a widespread practice should have become engraved in the literary imagination of the late Middle Ages. Clandestine marriages, their arrangement and implications, are depicted in the Decameron Footnote 52 and Chaucer's Troilus and Criseyde Footnote 53 as they are in the love stories of Tirant and Carmesina and Estefanía and Diafebo in the fifteenth-century Catalan novel Tirant lo Blanch by Martorell and Galba,Footnote 54 or in one suggestive passage of the fourteenth-century Libro de buen amor.Footnote 55 As Joel Harrington puts it, judging by the writings alone of fifteenth- and sixteenth-century pamphleteers and reformers from Thomas More to Rabelais, clandestine marriages were ‘pandemic’ in Europe.Footnote 56
It is against this backdrop that the Évora lawsuit should be considered, for it illustrates some of the unwanted consequences of the medieval canon law of marriage and provides evidence of the extent to which it was applied and understood in mid fourteenth-century Portugal. Both Maria Martins and Margarida Peres claimed to have entered a present marriage contract with João Anes; the formula ‘por palavras de presente’, which is a literal translation of per verba de praesenti, is incessantly repeated so that there should be no doubt that João Anes had actually married them and not simply promised to do so. Margarida Fernandes was aware of this and of the importance that the distinction between tenses might have in proving that her nephew was not a bigamist, even though the evidence of long cohabitation was surely quite damning. João Anes's claim that he had neither married nor promised to marry Maria Martins suggests that by the time that he was asked the question he had already married Margarida Peres. As for Maria Martins, she was in an especially unenviable position, having to prove a marital bond that nobody had witnessed. The articles that formed the basis of the enquiry aimed to prove long cohabitation and the existence of marital affection between her and João Anes. While the witnesses that she put forward had knowledge of the exchange of the vows based only on hearsay, they were able to confirm that she and João Anes had lived together ‘em casa mantheuda’ for several years, that they called each other husband and wife,Footnote 57 and that there was publica vox et fama (‘voz e ffama’) of their union in Evoramonte.Footnote 58 It seems likely that the depositions and João Anes's own confession before the vicar of Évora that he was married to Maria Martins were sufficient to prove the marriage (and João Anes's bigamy as well) even though nobody had been present when the marriage was celebrated. This was the only serious flaw in Maria Martins's case, which becomes irrelevant, in fact, if one accepts her brother's claim that she and João Anes remarried in front of at least three witnesses. His deposition is perhaps too convenient to be true and should be viewed with a considerable amount of scepticism. But even if the whole marriage-on-the-hill episode was a fabrication, its casual depiction of a valid, if not perfectly orthodox, marriage is proof that, for better or for worse, by the mid- fourteenth century the gist of the canon law of marriage was well understood, even in a recondite corner of southern Portugal, although by then post-Lateran requirements for marriage could hardly have been a novelty. Extant synodal constitutions for thirteenth-century Portugal insist on the need to follow them to the letter and enjoin parish priests, priors and rectors to denounce the dangers of clandestine unions.Footnote 59 Significantly these footsoldiers of church doctrine were warned of the disagreeable consequences of overlooking the law and trying to make a profit from those unions.Footnote 60
Exchange of consent was simple, the material consequences of marriage were not. We can glimpse the difficulties that arose from it in the issue of the wheat granary. Increasingly over the thirteenth and fourteenth centuries secular courts in Portugal claimed jurisdiction over the material aspects of conjugal life. A royal decree issued at the Cortes of Coimbra in 1211 echoed the canon law of marriage by stating that ‘because marriages should be freely contracted, and those which were the result of coercion did not end well, we establish that neither we nor our successors shall ever constrain anyone to marry’.Footnote 61 This is the earliest known example (an admittedly benign one) of the reluctance of Portuguese kings to treat conjugal life as the exclusive preserve of the Church and its courts.Footnote 62 It was subsequently reinforced by a decree of Afonso iii (1245–79) forbidding the disinheritance of daughters who married against their fathers’ will (or young women against their guardians’ will), even if dishonour resulted from the marriage or the spouse happened to be an enemy of the family.Footnote 63 Afonso iii's legislation also established that marital property could not be alienated or involved in a legal action without the wife's consent,Footnote 64 which had to be explicitly stated in a procuration or letter of authorisation.Footnote 65 Securities could be paid from marital propertyFootnote 66 and it was possible for the wife to revoke a sale of marital property made by her husband without her consent,Footnote 67 and specifically to revoke the sale of property and gifts made by the husband to a concubine, which were forbidden.Footnote 68 This explains why Margarida Peres turned to the king's corregedor to put a stop to the alienation of her properties by her husband and why she reiterated that it was his husband's concubine who was benefiting from it. She obviously had a valid case under the laws of the kingdom.
Royal legislation on marriage appears to have accompanied the gradual shift in the canon law of marriage towards an insistence on the desirability of solemn and public marriages, and to have grasped the dangers of clandestine unions. A decree issued by Afonso iv on 7 February 1340 addressed this problem by giving prospective spouses a very tangible reason for seeking the approval of parents and guardians before taking the plunge:
Furthermore, because in our time as well as in that of the Kings from whom we descend men used to marry virgin women in secret who were under the authority of their fathers or who lived with their mothers or with their grandparents or other relatives, or who were under the authority of their guardians or those who raised them and with whom they lived;Footnote 69 ¶ Furthermore, they married widows in the same way who were under the authority of their parents or their grandparents and lived with them in their homes, without the consent of those under whose authority those women were and with whom they lived. And because of such marriages much damage ensued to those women, who sometimes married men who did not deserve them and ended up disgraced (‘defamadas’) because they could not prove their union and the children they had with those men remained illegitimate. From whence deaths and homicides followed between the relatives of the women and those who married them because such marriages were not punished by justice as they should be. Considering this, and given that these errors are not of the same kind as the ones mentioned previously because they are very frequent in our kingdom and the aforesaid things ensue, ¶ It pleases us and we order that henceforth all who marry such women without the consent of those with whom they live or who raise them or under whose authority they may be, as is said above, shall forfeit all the possessions they might have before the marriage ¶ And those possessions shall be given to those with whom the women lived or under whose authority they were or who had raised them, and if they do not want them, they shall be forfeited to the King. And those who marry in this way shall be disgraced forever, so that they can no longer hold fief or office (‘seer aportalados’) in the places where they live, and if they have no possessions and are not of noble condition, they shall be disgraced forever and never hold office as is said above, and they shall be whipped throughout the village where this takes place and expelled from that village forever. And if they are noblemen they shall be disgraced and never again hold office and they shall be expelled from the land.Footnote 70
This decree is a somewhat harsher version of the title on the punishment of clandestine marriages in Las Siete Partidas of Alfonso x of Castile, which established the penalty of forfeiture of possessions and what appears to be the physical seizure of the erring spouse, but no public flogging.Footnote 71
The wording of Afonso iv's decree is rather vague, but the hypothesis may be posited that forfeiture of all possessions included forfeiture of one's share of the parents’ inheritance. Rebellious spouses in Flanders and Brabant in the thirteenth and fourteenth centuries risked banishment and forfeiture of their possessions and the late thirteenth-century statutes of Veglia (nowadays Krk, in Croatia) established the penalty of disinheritance for disobedient young men who married in secret, ‘without the knowledge, counsel, and consent’ of their parents, comparing their disobedience to that of Adam in the Garden of Eden: ‘Nam et Adam primus parens noster propter inobedientiam a Deo expulsus fuit de haereditate paradisi deliciarum.’Footnote 72 João Anes's sickbed request that his share of his mother's inheritance be given by his father to Maria Martins if he should die suggests that João Anes was indeed in control of those possessions; his father's angry admonition that João Anes refrain from making any gifts to Maria Martins ‘for the sake of his properties’Footnote 73 points in the same direction. Although the meaning of his angry outburst should probably not be overstated, João Anes was certainly liable to lose everything he had under the laws of the kingdom, which makes the hypothesis of a marriage of convenience with Margarida Peres somewhat more plausible.
The influence of royal legislation on the events described in the Évora case may have been greater than is immediately apparent. By 1370 there was an appreciable mass of royal legislation touching on various aspects of conjugal life that went beyond issues of inheritance and donations inter vivos and aimed at creating a penal framework for marital offences such as adultery and bigamy. A piece of legislation attributed to the reign of King Dinis by the compilers of the fifteenth-century Ordenações Del-Rei Dom Duarte defines the criteria for proving a marriage on the basis of fama:
It is the custom and such is the law that if a man lives with a woman and they maintain a house together for seven straight years, calling each other husband and wife; and if they make purchases and sales and tenure contracts together; and if they put down their names as husband and wife in the instruments and letters they make; and if their neighbours are convinced that they are husband and wife, neither one nor the other can deny their marriage, and they shall be considered husband and wife even if they were not married before the Church.Footnote 74
These were precisely the points that Maria Martins sought to prove in her articles: prolonged cohabitation, mutual treatment as husband and wife, and ‘voz e ffama’. These criteria were no novelty: they were defined by canon law, which this piece of secular legislation appears to follow closely. What is peculiar to it is its precise definition of prolonged cohabitation: seven straight years living ‘em casa mantheuda’. So perhaps it is not a coincidence that six of the twelve witnesses replied that João Anes and Maria Martins had lived together for seven or eight years; one witness said eleven years, another said ten or eleven years, while the four remaining witnesses could not remember the exact number of years. Only two witnesses came close to the thirteen years that Maria Martins claimed that she had been married to João Anes, but crucially – or rather conveniently – none said less than seven years. This seven-year threshold was lower than the ten years and more mentioned by Alexander iii in connection with a matter of presumption of marriage,Footnote 75 and considerably lower than the forty years suggested by Hostiensis, who appears to regard non-marital status in the same light as a possession subject to praescriptio longissimi temporis.Footnote 76
Another decree of King Dinis entailed far more ominous consequences for João Anes than the threat of excommunication. In a letter to all the justices in the kingdom, Dinis established by law (‘ponho por lley pera senpre’) that married men who contracted a second marriage before the first was dissolved by ecclesiastical judgement should be sentenced to death, ‘and reparation for any damage that their wives might have suffered should be made out of the husband’s possessions’. Bigamous women should suffer the same punishment, which was to be meted out to noblemen and commoners alike.Footnote 77 This decree found its way into the fifteenth-century Ordenações Afonsinas, thus becoming an integral part of the normative structure of the kingdom until the sixteenth century,Footnote 78 when it was reworked into title nineteen of book v of the Ordenações Manuelinas.Footnote 79 There is quite a long distance between the law and its application and one should be wary of making large assumptions on the basis of slim evidence. At least forty-five years separated the promulgation of this decree and the Évora case, time enough for a statute to establish itself in judicial practice or to fall into desuetude. The fact that it was included in the Ordenações Afonsinas, which were intended to provide the kingdom with a clear and accessible digest of its laws, makes the latter hypothesis unlikely. Whatever the case may have been, the association of the death penalty with the crime of bigamy meant that the stakes were potentially very high for João Anes, and makes his Valença story more understandable, if hardly more believable. It is quite true that the same monarch who had the power to sentence him to death also had the power to pardon him. Some twelve years after the Évora case, Domingos Esteves was found guilty of adultery with Joana Domingues, who had been married ‘per palauras de presente’ to Afonso Miguéns. Under one decree of Afonso iv issued on 11 February 1340,Footnote 80 aristocratic adulterers were liable to forfeit any fees that they received from the king as well as their personal properties, and to be banished from the kingdom. The punishment for adulterous commoners was death, which was probably what Domingos Esteves would have faced if he had not been pardoned by King Fernando on 21 February 1382.Footnote 81
These possibilities highlight the extent to which ecclesiastical courts depended on royal justice, the result of direct claims on legal ground that had been firmly in ecclesiastical hands, as exemplified by royal legislation on marriage and marital offences and by the effective enforcement of that legislation by the king's agents.Footnote 82 Admittedly a harsher penal framework involving bloodshed would be unsuitable to ecclesiastical justice. In 1352 Afonso iv seized on the restrictions on the benefit of clergy imposed by canon 16 of the Second Council of Lyons (1274) (which denied the privilegium fori to bigamous clerics)Footnote 83 and by a decretal by Boniface viii excluding from the privilegium fori married clerics who were not tonsured and did not wear the habitFootnote 84 to threaten the bishop of Coimbra with secular prosecution of married or bigamous clergymen, in order to recover debts that they had incurred jointly with their wives. If Afonso iv is to be believed, as spouses clerics were no more honest than laymen:
Furthermore, we find that many clerics were married, some with virgin women, others with corrupt women, and afterwards those clerics denied that they were married to them, which resulted in injury to those women, who were sometimes of good birth and ended up disgraced (‘escarnidas’) and their sons illegitimate … Furthermore, we were unable to recover our debts that those women owed us because those clerics claimed that their joint possessions were theirs alone and not their wives’; furthermore, when suspected of certain offences, they claimed that they were not under our jurisdiction, even though they were married with corrupt women, which marriages they denied, and we had no witnesses to prove otherwise.Footnote 85
Ecclesiastical justice depended on royal officials to enforce their sentences, but royal officials were not always cooperative or reliable partners. As early as 1268, the Portuguese episcopate complained about royal officials who sabotaged marriage lawsuits in ecclesiastical courts by putting forward false witnesses:
Item, quod frequenter contingebat quod pretores vel alii officiales domini regis, in favorem alicujus partis, vel odium alterius, impingentes testibus aliquibus quod in causa matrimoniali seu alia coram ecclesiastico judice falsum testimonium proferebant eos circa cause cognitionem et quandoque etiam ante apertas attestationes cauterio consignabant, sicut factum fuit per Egeam Laurentii, pretorem Ulixbonensem, quibusdam testibus qui testimonium tulerunt in causa quam audiebat venerabilis vir magister P[etrus], decanus Ulixbonensis, qui presens est. Et sicut factum fuit Colimbrie per Alfonsum Novaes, pretorem ejusdem civitatis, quibusdam testibus in quadam causa matrimoniali quam audiebant vicarii domini episcopi Colimbriensis, qui nuper hic presens fuit. Et ex hoc contingit quod non possunt inveniri testes in causis ecclesiasticis et matrimonialibus.Footnote 86
With jurisdictional friction increasing steadily from the last decades of the thirteenth century onwards, it is far from clear whether these royal officials were mostly corrupt or loyal to a fault. In a win-win situation for an expansive royal justice, they were probably both.
IV
The conjugal tangle of João Anes, Maria Martins and Margarida Peres in 1369–70 is in some respects comparable to that of Maria Miguéns, Miguel Lourenço and Maria Fernandes in 1302.Footnote 87 Like Maria Martins two generations later, Maria Miguéns had turned to the courts to force her husband to fulfil his conjugal duties (the expression used is exactly the same: ‘ffazer maridança’). Her husband, Miguel Lourenço, had run off with Maria Fernandes to the Algarve, where they were living off Maria Miguéns's properties. The bishop of Lisbon excommunicated Miguel Lourenço, but in 1304 he was still living in the Algarve with Maria Fernandes (‘who called herself his wife’) and had unsuccessfully tried to appeal to the papal court against the bishop's sentence.Footnote 88 The difficulties of ecclesiastical courts in enforcing their sentences, the lack of assistance from the secular arm,Footnote 89 and a seemingly widespread indifference to sentences of excommunication (which, as certain royal officials appear to have been fond of observing, did not break bones, nor did wine turn to ashes in the mouth of the excommunicant)Footnote 90 were made glaringly obvious when, nine years after the start of the lawsuit, Maria Miguéns began to secure copies of the relevant documents to take her case to Avignon.Footnote 91 The Évora case also ended up in the papal curia. We have no means of knowing the circumstances of the appeal or the reason why the record of the case was written in Portuguese (which is unlikely to have been a factor in expediting proceedings at the curia) but it is probably because of the grim persistence of one of these fourteenth-century litigants that we are able to know about them at all. Beneath their dull surface we can glimpse a local court at work, the layered complexity of human relations and their legal implications, and the tension between individual consent and the consent of others.
The latter would be much in evidence in the year after the last recorded session of the Évora proceedings, when, according to the royal chronicler Fernão Lopes, King Fernando (1367–83) became ‘marvellously enamoured’ of a married noblewoman named Leonor Teles, and married her in spite of her husband, in spite of his promise to marry the daughter of the king of Castile, and in spite of the advice to the contrary of his council and strong popular opposition.Footnote 92 Before marrying her publicly in a small church in the northwest of Portugal, he had to abscond from Lisbon in order to avoid a crowd that demanded a marriage more fitting to his royal dignity.Footnote 93 In one of the several chapters that he devotes to this affair, Fernão Lopes describes a conversation between King Fernando and one of the members of his council, to whom he confided his regrets at having married Leonor Teles.Footnote 94 He wished that his counsellors had opposed his impulses more vigorously, as his grandfather's counsellors had done when his devil-may-care attitude to the affairs of government at the beginning of his reign was found to be incompatible with his royal dignity. Their opposition to the king on that occasion had included a threat of deposition.Footnote 95 The counsellor sensed (probably rightly) that he was being tested. He and his fellow council members had given repeated advice to the king and realised that no amount of reasoning could put an end to his infatuation with Leonor Teles. Possibly he knew that the outspoken leader of the commoners who had gathered in Lisbon to voice their opposition to the king's choice of spouse had been executed and his possessions seized at the instigation of the new queen.Footnote 96 So he replied guardedly, intimating that perhaps the king's reaction in the present instance might not have been as measured as his grandfather's had been.
We will never know if this private exchange between King Fernando and his counsellor actually took place, but the cautionary tale that Fernão Lopes is telling here would hardly be clearer if it were factual. Marriage without external consent may lead to difficulties, especially for kings, who would be wiser to prefer common reason and broad consent to the tyranny of love and the dictates of passion. It may well have been with such a thought in mind and a sense of foreboding that Fernando dismissed his counsellor's insinuation – and then the two, as the chronicler put it, talked of something else.Footnote 97
APPENDIX 1
Proceedings at the Episcopal Audience of Évora Concerning the Marriage Contracts of João Anes with Maria Martins and Margarida Peres
Archivio Segreto Vaticano, Archivum Arcis, Arm. I-XVIII 4274
[Tuesday 25 September 1369, in the town of Évora]Sabham todos que na Era de mill e quatroçentos e sete anos fferia tertia vynte e çinquo djas de Seteenbro na cidade d'Euora, perante Steuam steueenz coonjgo dessa meesma, vigajro geeraal do honrrado padre e ssenhor dom Martinho, pella merçee de Deus e da ssanta Egreia de Roma, bispo d'Euora, seendo o dicto vigayro aa porta do … |5 da Egreia cathedral, ffazendo audyençia, ouujndo e deesenbargando os ffectos en presença de mym Johanne annes, tabelljam d'ElRey na dicta Cjdade, e presentes as testemunhas que adeante ssom escriptas, pareceo perante o dicto vygayro Maria martinz, morador em Euoramonte, logar do dicto bispado, e disse que ella tinha cjtado pera esta audjençia Johanne annes, filho de Johanne annes Perna, morador no |10 dicto logo d'Euoramonte per rrazom que djzja que o dicto Johanne nom era sseu marjdo rreçebudo per palauras de pressente e que xhe lhj absentaua e nom queria vyuer com ella nem lhe ffazer maridança como deue ffazer marido a ssa molher … cjtara Gonçale annes, porteyro jurado da dicta audjençia que presente estaua, o quaal porteyro logo djsse e deu ffe que el aa petiçom da dicta Maria martjnz cjtara pera esta audj-|15-ençia o dicto Johanne annes per rrazom que djzja a dicta maria martjnz que o dicto Johanne annes era sseu marido e xhe lhj abssentaua e nom queria vyuer com ella e nom queria vjuer com ella nem lhj ffazer maridança ssegundo era theudo de o ffazer. E pedjo a dicta maria martjnz ao dicto vigayro que mandasse ao dicto porteyro que apregoasse sse staua hj o dicto Johanne annes ou alguem por el e sse nom pareçesse per ssi |20 ou per outrem que o julgasse por rreuel e por ssua rreuelja possesse em el ssentença d'escomunhom e mandasse que passasse carta contra el per que o denuncjasse por escomungado. E logo na dicta audjençia perante o dicto vjgayro pareçeo o dicto Johanne annes e a dicta maria martjnz pos contra el ljbello por palauras, djzendo que ella por palauras de pressente rreçebera o dicto Johanne annes por sseu marido ljdemho |25 como manda a ssanta Egreia de rroma. E que outrossy o dicto Johanne annes rreçebera ella por ssa molher por palauras de pressente, djzendo que a rreçebia por ssua boa molher e lydemha assj como manda a ssanta Egreia de rroma. E que ora o dicto Johanne annes sse absentaua della e nom queria vyuer com ella nem lhj ffazer maridança assy como ffaz marido a ssa molher e como era theudo de o ffazer. E pedja ao |30 dicto vjgayro que per ssentença ssua lhj julgasse o dicto Johanne annes por sseu marido a ella e ella ao dicto Johanne annes por ssa molher, e que per essa meesma ssentença o costrangesse que vyuesse com ella e lhj fezesse maridança assy como era theudo e como deuya ffazer boom marido a ssua boa molher. E o dicto vygayro ffez pregunta ao dicto Johanne annes que era o que djzja aaquello que a dicta maria martjnz contra el |35 djzja e pedja. E o dicto Johanne annes djsse e conffessou que el rreçebera per palauras de pressente a dicta maria martinz por ssa molher e a dicta maria martjnz el por sseu marido ljdemho e que eram anbos marido e molher lydemhos. E o dicto vjgayro lhjs ffez pregunta per que tenpo vyueram anbos como marido e molher, e elles anbos conffessaram que auya doze anos e hya per treze. E outrossj lhys ffez pregunta |40 sse ouueram ffilhos ou ffilhas, e elles djsseram e conffessarom que ouueram anbos huma ffilha e que ajnda aagora hj auya. Outrossy o dicto vjgayro ffez pregunta ao dicto Johanne annes er que nom vyuya com a dicta maria martjnz e lhj ffaja maridan[ça, e o] dicto Johanne annes djsse que el queria vyuer com a dicta maria martjnz [e lhe fazer mari]dança como ffaz marido a ssa molher. E o dicto vigayro vysto o ffecto |45 //////////Footnote * da huma e da outra parte, e como perante el o dicto Johanne annes ////////// era marido rreçebudo per palauras de pressente da dicta maria martinz /////////////// [con]ffessaua que era molher rreçebuda per palauras de /////////////// E que vyuerom anbos per espaço de dooze (?) tre[ze ?] ///// ///////// como marido e molher. E que auyam a dicta ///// |50 ////////// [Jo]hanne annes aa dicta maria martjnz por marido e ///// [maria] annes por molher. E logo amoestou o dicto J[ohanne annes] ////////// … eyravergadas (?) dar e da lhy por cada huma amoestaçom ///// era que daquj ///// vyha com a dicta maria martjnz ssa molher e lhj ffaça maridança e que a traucte beninamente como ssa molher. E sseo assj ffazer nom |55 [qui]ser passado o termho das dictas amoestaçoens pos no dicto Johanne annes sen[ten]ça d'escomunhom en escriptos (?). E mandou que passasse carta contra o dicto [Jo]hanne annes per que o denuncjassem por escomungado se nom quisesse conprir aquello que lhj per el era mandado. E mandou desto dar senhas cartas de ssentenças aos dictos Johanne annes e maria martjnz sse as quissessem e sso sseello da dicta |60 audjençia. Testemunhas: Gonçale annes, Affonsso domjnguez, pero ligeyro, djego uycente, tabelljoens, ayras eannes, diego gonçauez, matheus eannes, Steyam gujlhen (?), procuradores, Rodrigue annes calça (?), escripuam, Gonçale annes porteyro e outros, e eu Johanne annes tabelljom ssobredicto que esto escreuj.
E logo na dicta audjençia ffoy dicto ao dicto vjgayro que margarida perez |65 filha de Pero das ffjgueyras, morador no dicto logo d'Euoramonte, andaua djzendo e deffamando que o dicto Johanne annes era sseu marido rreçebudo per palauras de pressente. E ffoy rrequerido ao dicto vjgayro que ffezesse ssobresto o que ffosse djreito. E o dicto vjgayro mandou aa dicta maria martjnz que ffezesse cjtar pera a primeira audjençia a dicta margarida |70 perez que per pessoa pareçesse perante el pera lhj ffazer algumas preguntas de sseu offiçio quaees entendesse que compriam pera sse auer de ffazer ssobretodo o que fosse djreito. E eu Johanne annes tabelljom d'El Rey em Euora esto screuy.
[Wednesday 26 September 1369]Jtem depoys desto fferya quarta vynte e sseys djas do dicto mees de Seteenbro da dicta Era, perante o dicto Steeuam steuez |75 vygayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, pareçeo perante el a dicta maria martjnz, presente o dicto Johanne annes filho de Johanne annes perna d'Euoramonte, e disse que ella tynha cjtada pera esta audjençia perante o dicto vjgayro a dicta margarida perez filha de Pero das ffjgueyras do dicto logo d'Euoramonte, per |80 rrazom que era dicto que a dicta margarida perez andaua deffamando djzendo que o dicto Johanne annes marido marido della dicta maria martinz era marido da dicta margarida perez. E que a cjtara Gonçale annes, porteyro jurado da dicta audjençia que presente estaua que disse e deu ffe que el, per mandado do dicto vygayro e aa petiçom da dicta maria martjnz, çitara [mem. 2] a dicta margarida perez pera esta audjençoa per rrazom que era dicta que a dicta margarida perez andaua djzendo e deffamando que o dicto Johanne annes, filho de Johanne annes perna, marido della dicta maria martjnz, que era seu marido, pera lhj ffazer o dicto vjgayro algumas preguntas que entendesse que conpriam. E logo a dicta maria martjnz pedjo ao dicto vygayro que mandasse |5 apregoar a dicta margarida perez, e sse nom pareçesse por ssy ou por outrem que a julgasse por rreuel e por ssa rreuelja que possesse em ella ssentença d'escomunhom en escriptos (?) e mandasse que passasse carta contra ella per que a denunçiassem por escomungada. E logo em a dicta audjençia pareçeo perante o dicto vygayro a dicta margarida perez filha de Pero das ffigueyras, e o vjgayro lhj ffez pregunta sse deffamaua ella |10 [o dict]o Johanne Annes filho de Johanne annes perna que era sseu marido. E a dicta [Margarida] perez djsse que o dicto Johanne annes filho do dicto Johanne annes perna do [dicto logo ?] d'Euoramonte era sseu marido rreçebudo por palauras de pressente ////////// E mostrou logo huum stromento pubrico ffecto e assjnado ////////// tabelljom d'El Rey na dicta cjdade, ssegundo em … |15 ////////// … al o theor tal he:
‘Sabham todos que na Era de mill e ////////// [1405 = AD 1367] trynta e humm djas d'Agosto na cjdade d'Euora nas /////////// de Gil eannes, escollar, vezinho e morador na dicta cj[dade de Évora ?] ////////// mjm Vaasco Affomsso tabelljom d'El Rey em esta meesma cjdade e as testemunhas presentes que adeante ssom escriptas, Johanne annes, |20 filho de Johanne annes perna vezinho e morador en Euoramonte, que presente estaua disse que el rreçebja margarida perez filha de Pero das ffigueyras morador no dicto logo d'Euoramonte, outrossi que presente estaua, a qual rreçebeo por boa molher e lydemha como manda a ssanta Egreia de rroma. E a dicta margarida perez teendo o dicto Johanne annes pella maaom djreita rre-|25-çebeo o dicto Johanne annes pellas dictas palauras. E desto a dicta margarida perez pedjo a mjm tabelljom ssobre dicto huum estromento. Testemunhas: Joham domjnguez, tyo da dicta margarida perez, morador na dicta cjdade a par de ssam mamede, e Johanne annes baruas, morador no dicto logo d'Euoramonte, e Affonsso lourenço, genrro do dicto Johanne annes, e Vaasque annes de monfforte, |30 e o dicto Gjl Eannes escolar e outros, e eu ssobre dicto tabellijom que este stromento escreuj e aqui meu ssjnal ffiz que tal he.’
O qual stromento mostrado a dicta maria martjnz, morador no dicto logo d'Euoramonte que pressente estaua, pedjo ao dicto vigayro que mandasse a mjm Johanne annes, tabelljom d'El Rey na dicta cjdade, e desse ssua autoridade per que lhj desse tralado do dicto stromento |35 probica fforma sso meu ssjnal, djzendo que sse entendja d'ajudar do dicto tralado e poer contra o dicto stromento o sseu djreito. E o dicto vygayro, vysto o dicto stromento e o que lhj a dicta maria martjnz pedja e por que lhj nom ffoy posto enbargo por a dicta margarida perez ssobre o dicto tralado, mandou a mjm ssobre dicto tabelljom e deu ssua autoridade per que lhj |40 desse o tralado do dicto stromento em pubrica fforma sso meu ssjnal. E eu deylho. Testemunhas: Gonçale Annes, Affonsso domjnguez, Pero ligeyro, djego uycente, tabelljoens, dyegu'eannes, djego gonçaluez, Steuam annes, matheus eannes, procuradores, Rodrigue annes calça, escripuam, e outros, e eu Johanne annes tabelljom ssobre dicto, que per mandado e autoridade do dicto |45 vygayro e aa petiçom da dicta maria martjnz o dicto stromento em probica fforma treladey e escreuy. E logo na dicta audiençia o dicto vigayro ffez pregunta aa dicta margarida perez sse queria demandar o dicto Johanne annes, filho de Johanne annes perna, ou a dicta maria martinz. E a dicta margarida perez dysse que era molher ssjnpriz e que nom ssabja demandar o sseu djreito, e pedjo ao |50 dicto vjgayro que lhi costrangesse huum dos procuradores da dicta audjençia que a ajudasse ao dicto ffecto. E que aueria com elle sseu consselho e que per como lhj consselhasse que assj o ffaria. E o dicto vygayro lhj djsse que daquelles procuradores que na dicta audjençia auya que perante el procurauom que escolhesse ella huum delles qual quissesse e que el constrangeria que a aju-|55-dasse ao dicto ffecto e possesse por ella o sseu djreito. E logo a dicta margarida perez pedjo ao dicto vjgayro que lhj costrangesse djego gonçaluez, procurador na dicta audjençia que pressente estaua, que a ajudasse ao dicto ffecto e possesse por ella o sseu djreito. E o dicto vygayro mandou ao dicto djego gonçaluez que ajudasse a dicta margarida perez ao dicto ffecto e que possesse por ella |60 e em sseu nome todo o sseu djreito. E o dicto djego gonçaluez djsse que assy o ffaria. E logo o dicto vygayro mandou aa dicta margarida perez que ffezesse sseu procurador o dicto djego gonçaluez em no dicto ffecto e en todolos autos jncjdentes e dependentes e amergentes ao dicto ffecto pertençentes. E a dicta margarida perez ffez logo sseu procurador o dicto djego gonçaluez ssegundo he |65 contheudo em huma procuraçom ffecta e assynada per mjm Johanne annes, tabelljom d'El Rey na dicta cjdade, da qual o theor tal he:
[Procuration] ‘Sabham todos que en presença de mjm Johanne annes, tabelljom d'El Rey na cjdade d'Euora, presentes as testemunhas que adeante ssom escriptas, margarida perez, filha de Pero das ffigueyras, morador em Euoramonte, estando pressente ffez, ordjnhou |70 e estabelleçeo por sseu çerto procurador lydemho, auondosso, ssoffjcjente, assy como el melhor e mays conpridamente pode e deue sseer e majs valer, djego gonçaluez, procurador na audjençia do honrrado padre e ssenhor dom Martinho, pella merçee de Deus e da ssanta Egreia de rroma, bispo d'Euora, o portador desta procuraçom contra Johanne annes, filho de Johanne annes perna, morador no |75 dicto logo d'Euoramonte, que ella djz que he sseu marido, e contra maria martjnz, outrossy morador no dicto logo d'Euoramonte, molher que sse djz do dicto Johanne annes por rrazom de maridança que djz que lhj o dicto Johanne annes nom quer ffazer nem vyuer com ella como he theudo. E outrossj por rrazom que djz a dicta maria martjnz que o dicto Johanne annes he sseu marido e que a rreçebeo primeyramente que |80 ella dicta margarida perez, e que porem he theudo de vyuer com a dicta maria martjnz e nom com a dicta margarida perez, ssegundo todo majs conpridamente em tendeFootnote † de poer o sseu djreito contra o dicto Johanne annes e contra a dicta maria martjnz. A dicta margarida perez ffez sseu procurador o dicto djego gonçaluez contra o dicto Johanne annes e contra a dicta maria martjnz ssobre |85 o dicto ffecto, e ssobre todolos autos jncjdentes dependentes amergentes que ao dicto ffecto perteençem e de djreito pertençer deuem, tambem ssobre o princypal como ssobre o açessorio, perante o dicto ssenhor bispo e perante os sseus vjgayro ou vygayros, ouuydor ou ouuydores e sseus logos ou lugar teentes ou outros e perante outras quaaes quer justiças |90 de quaaes quer logares, estados, condjçoens que sseiam, assj ecressjasticos como ssegraaes conuenhauys aos ffectos que porquanto (?) dos dictos ffectos [mem. 3] ou ffecto deuam e aiam de conheçer. E deulhj conprido poder pera cjtar os ssobre dictos e cadahuum delles e entrar com elles e com cadahuum delles a ffecto a demanda perante os ssobre dictos e cadahuum delles como dicto he e demandar, deffender, djzer, rresponder, pedjr, rreçeber lybellos, dar lydes, con-|5-testar e pedjr aas outras partes que hi contestem. E liurar em ssa alma juramentos de calupnya e de djzer uerdade e outros quaaes quer juramentos que lhjs com djreito fforem demandados. E nas outras partes aduerssas aleyxarFootnote ‡ sse mester ffor artigoos, possyçoens presentar, em enqueredores e logares concordar, termhos e djllaçoens pedjr, testemunhos e escrituras e outras quaaes quer prouas em maneyra de prouaçom em |10 juizo e ffora del dar, e as testemunhas dadas contra ella jurar, veer e reprouallas e contradizellas em dictos (?) e em pessoas e contra as escrituras pedjr e poer todo o sseu djreito, rrazoar, contradjzer, rrecussar, reconuijr, adoyr, compoer, conprometer, eixepcçoens poer, propoer, rreplicar, triplicar, o offiçio de boom juyz demandar, crimes e ffaleçjmentos opor, beneffiçio de restituçom jm [sic] in-|15-tegrum pedjr e rreçeber, e purgar rreueljas e guoanhar abssoluçoens e rreueljas sse conprir, concludir e rrenunciar. E pedir que as outras partes concludam e rrenunçjem ssentenças assj interlucutorjas como deffynjtiyas, assj por ella como contra ella ouuyr e apellar e agrauar e ssoplicar, dar ssentenças que contra ella fforem dadas ou dalgum agrauo sse lhj ffor ffecto assy pera a Egreia |20 de Santiago matripoljtana da Egreia d'Euora como pera a Corte de rroma e pera hu ffor djreito e como ffor djreito (?), tambem por palaura como por escripto, e pedir os Apostolos e conssentjr naquelles que por ella ffezerem e os outros contra djzer e as apellaçoens e agrauos e ssoplicaçoens pedjr e sseguyr e rrenunçjar sse mester ffor. E pera pedjr e auer vogados e ffazer |25 e estabelleçer outro ou outros procurador ou procuradores em sseu logo delle e em nomme della dicta margarida perez, quantos e quaes quisser e vyr que lhj ffazem mester, e pera os reuogar cada que quisser e depoys da rreuogaçom o offiçio da procuraçom em ssj ffylhar. E ffazer ffrontas e protestaçoens por todo o sseu djreito e pedir pubricos stromentos das ffrontas e protestaçoens |30 que assy ffezer a qual quer tabelljom que esta procuraçom vyr. Ao qual a dicta margarida perez rroga e manda que se ffaça e de ao dicto sseu procurador e soestabelleçudos quaaes e queiendos (?) lhj fforem pedjdos e geeralmente pera ssobre os dictos ffectos e ssobre todo aquello que delles nacer e desçender e a elles perteençer pedjr e poer por ella e em sseu nome todo o sseu |35 djreito e ffazer e djzer todalas coussas que uerdadeyro lydemho procurador pode e deue ffazer e que ella ffazer e djzer poderia sse hj por ssa pessoa pressente ffosse e o fezesse e dyssesse, posto que taaes cousas sseiam que rrequeyram e aiam mester especjal mandado. E ssoleuou o dicto sseu procurador e os sseus soestebelleçudos de todo encarrego |40 de ssa … com as classulas em djreito contheudas. E quis e entregou que posto que ella por ssa pessoa paresca em juyzo que o dicto sseu procurador nom sseia rreuogado nem o rreuoga nem entende de rreuogar ata que expressamente djga que o rreuoga. E ouue e prometeo auer por firme e estaujl pera ssenpre todo aquello que per o dicto sseu procurador e por sseus |45 ssoestabelleçudos del ffor ffecto, dicto, procurado, rrazoado, rreffertado nas ssobre dictas coussas e cadahuma dellas sso obrigamento de todos sseus beens que a dicta margarida perez pera esto obrigou. Ffecta a procuraçom na cidade d'Euora ante a porta do … da Egreia cathedral, vynte e sseys djas de Setenbro, Era de mill e quatroçentos e ssete anos. Teste-|50-munhas: Steuam steuez, coonjgo e vygayro da dicta cjdade, e Gonçale annes, affonsso domjnguez, Pero ligeyro, djego uycente, tabelljoens, ayras eannes, matheus eannes, Steuam annes namorado, Steuam guylhen, procuradores, Rodrigue annes Calça, escripuam e outros, e eu Johanne annes, tabelljom ssobre dicto que per outorgamento da dicta margarida perez esta procuraçom escreuy e aqui |55 meu ssynal ffjz que tal he.’
E logo na dicta audjençia a dicta maria martjnz estando pressente, molher que djzja que era do dicto Johanne annes perna pedjo ao dicto vygayro que lhj costrangesse huum dos procuradores da dicta audjençia que perante el procurauam que a ajudasse ao dicto ffecto contra a dicta margarida perez, e possesse por ella o sseu djreito. E o dicto vygayro |60 lhj dysse que escolhesse ella huum dos procuradores da dicta audjençia que perante el procurauam e que el costrangeria que a ajudasse ao dicto ffecto. E a dicta maria martjnz pedjo que lhy costrangesse Steuam annes namorado, procurador na dicta audjençia que pressente estaua que a ajudasse ao dicto ffecto e possesse por ella o sseu djreito. E o dicto vjgayro mandou ao dicto |65 Steuam annes que ajudasse ao dicto ffecto a dicta maria martjnz contra a dicta margarida perez e possesse por ella todo o sseu djreito. E o dicto Steuam annes djsse que assy o ffaria. E o dicto vygayro mandou logo aa dicta maria martjnz que ffezesse sseu procurador em este ffecto o dicto Steuam annes contra a dicta margarida perez.Footnote § E a dicta maria martjnz ffez logo sseu procurador |70 o dicto Steuam annes ssegundo he contheudo em huma procuraçom ffecta e assjnaada per maaom de mym Johanne annes tabelljom d'El Rey na dicta cidade, da qual o theor tal he:
[Procuration] ‘Sabham todos que en presença de mym Johanne annes, tabelljom d'El Rey na cjdade d'Euora, pressentes as testemunhas que adeante ssom escriptas, maria martjnz, morador em Euoramonte |75 estando pressente ffez e ordjnhou eestabelleçer por sseu çerto procurador lydimho, auondosso, ssoffjcjente assy como el melhor e mays compridamente pode e deue ssaber e mays valer Steuam annes namorado, procurador na audjençia do honrrado padre e ssenhor don Martinho per [mem. 4] a merçee de Deus e da santa Egreia de Roma bispo d'Euora, o portador desta procuraçom, contra margarida perez, filha de Pero das ffigueyras morador no dicto logo d'Euoramonte, molher que diz que he de Johanne annes, fylho de Johanne annes perna (?) do dicto logo d'Euoramonte, que a dicta maria martjnz djz que he sseu marido della |5 dicta maria martjnz, por rrazom de maridança que a dicta margarida perez diz que lhj o dicto Johanne annes nom quer ffazer nem vyuer com ella como djz que he thedo, a qual maria martjnz djz que o dicto Johanne annes he sseu marido e que o rreçebeo primiramente que a dicta margarida perez e que porem he theudo o dicto Johanne annes de vyuer com ella dicta maria martjnz e fazerlhj maridança e nom vyuer com a dicta marga-|10-rida perez nem lhj ffazer maridança ssegundo diz que mays conpridamente entende de poer o sseu djreito contra a dicta margarida perez ssobre o dicto ffecto. A dicta maria martjnz ffez sseu procurador o dicto o dicto Steuam annes namorado contra a dicta margarida perez ssobre o dicto ffecto e ssobre todolos autoos jnçjdentes e dependentes e amergentes que ao dicto ffecto pertençem e de djreito djreito perteençer deuem |15 tambem ssobre o princjpal como ssobre o açessorio perante o dito Senhor Bispo e perante os sseus vygayros ou vygayro, ouuydor ou ouuydores e sseus logos ou logo teente ou teentes e perante outras quaees quer justiças de quaees quer logares, estados, condiçoens que sseiam, assy eclessjasticas como ssegraaes que per djreito dos dictos ffecto ou ffectos deuam e aiam de conheçer. E deulhj conprido |20 poder pera cjtar a dicta margarida martjnz perez e entrar com ella a ffecto e a demanda perante os ssobre dictos e cada huum delles como dicto he e a demandar, deffender, djzer, rresponder, pedjr, rreçeber libellos, dar lydes, contestar e pedjr que as contestem e jurar em ssa alma juramentos de calupmya e de djzer uerdade e outros quaees quer juramentos que lhj com djreito fforem demandados e na outra parte aduersa aleyxar sse mester for artigoos, possjçoens presentar, em |25 enqueredores e logares com cordar [sic], termhos e djllaçoens pedjr, testemunhas e escrituras e outras quaees quer prouas em maneyra de prouaçom em juyzo e ffora del dar. E as testemunhas dadas contra ella veer, jurar e reprouallas e contra djzellas em dictos e em pessoas e contra as escrituras pedjr e poer todo o sseu djreito e rrazoar, contra djzer, rrecusar, rreconuijr, alyar, conpoer, conprometer, |30 eixepçoens poer, propoer, rreplicar, triplicar, o offiçio de boom juyz demandar, crimes e deffaljmentos opoer, beneffiçio de rrestytuçom Jm [sic] jntegrum pedjr e rreçeber e purgar rreuelja e guoanhar abssoluçooens e rreueljas sse conprir, concludjr e rrenuncyar e pedir aa outra parte que concluda e rrenuncje ssentenças assj jnterlocutorias como deffjnjtiuas, assy por ella como contra ella, ouuyr e apellar e |35 agrauar e ssoplicar das ssentenças que contra ella fforem dadas ou dalguum agrauo sse lhj ffor ffecto assy pera a Egreia de Santiago matrapolytana da Egreia d'Euora como pera a Corte de Roma e pera hu ffor djreito e como ffor djreito tambem per palaura como per escripto, e pedir os apostolos e conssentjr naquelles que por ella ffezerem, e os outros contra djzer e as apellaçoens e agrauos |40 e ssopllicaçoens pedjr e sseguyr e rrenunçjar sse mester ffor e pera pedjr e auer vogados e tenpo pera elles e ffazer e ssoestabelleçer outro ou outros procurador ou procuradores em sseu logo delle e em nome della dicta maria martjnz, quantos e quaees quisser e vijr que lhj ffazem mester. E pera os rreuogar cada que quisser e depoys da rreuogaçom o offiçio da procuraçom em ssj ffilhar, e ffazer |45 ffrontas e protestaçoens por todo o sseu djreito e pedir pubrycos stromentos das ffrontas e protestaçoens que assy ffezer a qual quer tabelljom que esta procuraçom vyr. Ao quaal a dicta maria martjnz rroga e manda que os ffaça e de ao dicto sseu procurador e ssoestabelleçudos quaees e queiendos (?) lhj fforem pedjdos e geeralmente pera ssobre o dicto ffecto e ssobre todo aquello que del naçer e desçender e a el pertençer pedjr e poer |50 por ella e em sseu nome todo o sseu djreito e ffazer e djzer todalas cousas que uerdadeyro lydemho procurador pode e deue ffazer e djzer e que ella ffazer e djzer poderia sse hj per ssa pessoa pressente ffosse e o ffezesse e dissesse posto que taaes coussas sseiam que rrequeyram e aiam mester speçial mandado. E ssoleuou o dicto sseu procurador e os sseus ssoestebelleçudos del de todo em carrego de |55 ssa … com as classulas em djreitos contheudas. E quis e outorgou que posto que ella per ssa pessoa paresca em Juizo que o dicto sseu procurador nom sseia rreuogado nem o rreuoga. E ouue e prometeo a auer por ffirme e estaujl pera ssenpre todo aquello que per o dicto procurador E per os sseus ssoestabelleçudos del ffor ffecto, dicto, procurado nas ssobre dictas cousas e em cada humma dellas sso obrigamento |60 de todos sseus beens que a dicta maria martjnz pera esto obrigou. Ffecta a procuraçom na cjdade d'Euora ante a porta do … da Egreia cathedral, vjnte e sseys djas de Setenbro, Era de mill e quatrçentos e ssete anos. Testemunhas: Steuam steuez, coonjgo e vygayro da dicta cjdade, e Gonçale annes, Affonsso domjnguez, Pero ligeyro, djego uyçente, tabellioens da dicta cjdade, Ayras eannes, Matheus |65 eannes, Steuam guyhen, djego gonçaluez, procuradores, Rodrigue annes calça, scripuam, e outros, e eu Johanne annes, tabelljom ssobre dicto que per outorgamento da dicta maria martjnz esta procuraçom escreuy e aquy meu ssinal ffiz que tal he.’
E logo na dicta audjençia o dicto vygayro djsse que auya as dictas margarida perez e maria martjnz por cjtadas pera este ffecto e pera todolos autos jncjdentes, depen-|70-dentes, amergentes delle e pera todalas cousas que ao dicto ffecto perteençerem e pera todalas ssentenças que em el fforem dadas. E porem mandou as dictas margarida perez e maria martjnz que aa ssegunda audjencia veessem perante el cada huma dellas poer o sseu djreito. E djsse que el as ouuyria e ffaria o que ffosse djreito. E eu Johanne annes tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Tuesday 2 October 1369]Jtem depojs |75 desto fferya terça, dous djas d'Outubro da dicta Era, perante o dicto Steuam steuez, vygayro, seendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjencia, as dictas partes pareçeram, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ayras eannes seu procurador da huma parte e a dicta maria martjnz per o dicto Steuam annes namorado sseu procurador da outra. E outrossj o dicto Steuam annes djsse que era |80 procurador do dicto Johanne annes filho de Johanne annes de veyros. E logo o dicto ayras eannes, procurador da dicta margarida perez, pressentou um libello em scripto contra o dicto Johanne annes do qual o theor tal he:
[Libellus] ‘Perdante uos Steuam steuez, coonjgo d'Euora, vygayro geeral do honrrado padre e ssenhor dom Martinho, pella merçee de Deus e da ssanta Egreia de rroma bispo dessa meesma, |85 djz margarida perez ffilha de Pero das ffigueyras, moradora natural da vylla d'Euoramonte, contra Johanne annes, filho de Johanne annes perna, natural do dicto logo d'Euoramonte, que a dicta margarida perez no mes d'Agosto da Era de mill e quatroçentos e çinquo anos per palauras de pressente rreçebeo o dicto Johanne annes djzendo “eu margarida perez rreçebo uos Johanne annes [mem. 5] por boom marido e por lydemho assy como manda a ssanta Egreia de rroma.” E que logo o dicto Johanne annes rreçebeo a dicta margarida perez por ssemelhauijs palauras, djzendo “eu Johanne annes rrecebo uos margarida perez por boa molher e por lydemha assy como manda a ssanta Egreia de Roma.” E djz a dicta margarida perez que ffoy |5 çelebrado e outorgado o dicto matrimonjo per as dictas palauras de pressente e conssumado per copulla carnal que sse logo segujo per outorgamento e conssentjmento danbos. E djz a dicta margarida perez que agora o dicto Johanne annes sseu marido a renega de molher e lhj nom quer ffazer maridança nem a trautar de matrimonjo marital assj como ssua molher lydemha. Porem pede a dicta |10 margarida perez a uos Steuam steueez, vjgayro ssuso dicto, que per uossa ssentença julguedes ella ao dicto Johanne annes por molher e el a ella por marido, e por essa meesma ssentença constrangades o dicto Johanne anes que vyua com ella E que no leyto e nas outras cousas a traucte de matrimonyo marital, assy como ssua molher lydemha.’
O qual ljbello presentado, o dicto Steuam annes, |15 procurador do dicto Johanne annes, pedjo o trelado aas despesas da dicta margarida perez. E o dicto vygayro mandoulho dar e que aa primeira audiençia veesse poer o sseu djreito. O qual trelado lhy logo ffoy dado, e eu Johanne annes, tabelljom d'El Rey em Euora, esto screuy.
[Thursday 4 October 1369]Jtem depoys desto, fferya quinta, quatro djas do dicto mes d'Outubro da dicta era, perante o dicto Steuam steuez, vygayro, |20 sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçeram, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per o dicto ayras eannes sseu procurador da huma parte e a dicta maria martjnz per o dicto Steuam annes sseu procurador e outrossj o dicto Johanne annes per ssj, nom rreuogando o dicto Steuam annes de sseu procurador, da outra. E logo o dicto ayras eannes procurador |25 da dicta margarida perez djsse a lourenço martjnz, porteyro jurado da dicta audjençia, que pressente estaua, que citase o dicto Johanne annes da petiçom del dicto ayras eannes, procurador da dicta margarida perez, pera a primeira audiencia. E o dicto porteyro disse e deu ffe que el cjtara o dicto Johanne annes aa petiçom do dicto ayras eannes, procurador da dicta margarida perez, que lhj respondesse e ffezesse djreito perante o dicto Steuam |30 steuez, vjgayro geeral do dicto Senhor Bispo, e perante outros quaees quer vygayro ou vygayros do dicto senhor ou sseus ouuydor ou ouuydores que per djreito do dicto ffecto deuam e aiam de conhoçer e d'ouuyr e desenbarggar a dicta margarida perez per deffinjtiua ssentença, e perante os teentes vezes dos ssobre dictos e de cada huum delles. E logo o dicto Johanne annes disse que |35 sse auya por cjtado. Testemunhas: o dicto porteyro, Affonsso domjnguez, djego uycente, tabelljoens, e outros, e eu Johanne annes, tabelljom d'El Rey em Euora, esto escreuy. E logo o dicto vjgayro mandou a mjm dicto tabelljoom que treladasse en este ffecto a procuraçom que a dicta margarida perez ffezera ao dicto ayras eannes como deuya. E logo per mym dicto tabelljom ffoy mostrada huma procuraçom |40 em que a dicta margarida perez ffezera sseu procurador o dicto ayras eannes, a qual he ffecta e assjnada per mjm dicto tabelljom, da qual o theor tal he:
[Procuration] ‘Sabham todos que en presença de mjm Johanne annes, tabelljom d'El Rey na cidade d'Euora, e presentes as testemunhas que adeante ssom escriptas, margarida perez, filha de Pero das ffygueyras morador em Euoramonte estando pressente, rreuogou de sseu procurador |45 djego gonçaluez, procurador na audjencia do honrrado padre e ssenhor dom Martinho, bispo d'Euora, que auya ffecto por sseu procurador contra Johanne annes, filho de Johanne annes perna do dicto logo d'Euoramonte, e contra maria martjnz que sse djz ssa molher, ssegundo mais conpridamente he contheudo na procuraçom que lhj ssobresto mandou ffazer per mjm ssobre dicto Johanne annes, tabelljom d'El Rey em Euora, |50 a qual ffoy ffecta na dicta cidade ante a porta do … da Egreia cathedral, vynte e sseys djas de Setenbro, Era de mill e quatroçentos e ssete anos. E logo a dicta margarida perez ffez e ordjnhou e estabelleçeo por sseu çerto procurador lydemho, auondoso, ssoffjcjente assj como el melhor e mays conpridamente pode e deue seer e mays valer Ayras eannes calça, |55 procurador na audjençia do dicto Senhor Bispo, o portador desta procuraçom, contra o dicto Johanne annes, filho de Johanne annes perna, morador no dicto logo d'Euoramonte, que ella djz que he sseu marido, e contra maria martjnz, outrossy morador no dicto logo d'Euoramonte, molher que sse djz do dicto Johanne annes por rrazom de maridança que djz que lhj o dicto Johanne annes nom quer ffazer |60 nem vyuer com ella como he theudo. E outrossj por rrazom que djz a dicta maria martjnz que o dicto Johanne annes he sseu marido e que o rreçebeo primeyramente que ella dicta margarida perez, e que porem he theudo de vyuer com a dicta maria martjnz e nom com ella dicta margarida perez, ssegundo mays conpridamente pom e entende a poer o sseu djreito contra |65 o dicto Johanne annes e contra a dicta maria martjnz. A dicta margarida perez ffez sseu procurador auondosso o dicto ayras eannes contra o dicto Johanne annes e contra a dicta maria martjnz ssobre o dicto ffecto e ssobre todolos autos jncjdentes, dependentes, amergentes que ao dicto ffecto perteençem e de djreito perteençer deuem, tambem ssobre o princjpal como ssobre o açessorio, perante o dicto Senhor Bispo e perante os sseus |70 vigayyros e ouuydores e sseus logos teentes dellos de cada huum delles e perante outras quaees quer justiças de quaees quer logares, estados e condjçoens que sseiam, assy ecressyasticos como ssegraaes conuenhauys aos ffectos e que per djreito delles deuam e aiam de conhoçer. E deulhj conprido poder pera çitar a juyzo os ssobre dictos e cada huum delles e entrar com elles e com cada huum |75 delles a ffecto e a demanda perante os ssobre dictos e cadahuum delles como dicto he e a demandar, deffender, djzer, rresponder, pedjr, rreçeber lybellos, dar lydes, contestar e pedjr aas outras partes que as contestem, e jurar em ssa alma juramentos de calupnya e de djzer uerdade e outros quaees quer juramentos que lhj com djreito fforem demandados, e nas outras partes aleyxar sse |80 mester ffor artiigoos, possiçoens presentar, em enqueredores e logares concordar, termhos e djllaçoens pedjr, testemunhas e escrituras e outras quaees quer prouas en maneyra de proua em juyzo e ffora del dar, e as testemunhas dadas contra ella jurar, veer e rreproualas e contra djzellas em dictos e em pessoas, e contra as escrituras poer todo o sseu djreito, rrazoar |85 contra djreitos, rrecussar, rreconuijr, aduyr, conpoer, conprometer, eixepçoens poer, propoer, rreplicar, triplicar, o offiçio de bom juyz demandar, crimes e deffaljcjmentos opoer, beneffiçio de rrestituçom jm [sic] jntegrum pedjr e rreçeber e purgar rreueljas e guaanhar abssoluçoens e rreueljas sse conprir, e jurar a estar ao mandado da ssanta Egreia, e rreçeber |90 e conssentir na peendença que lhj aguysadamente ffor dada, concludjr [mem. 6] e rrenunçiar e pedjr aas outras partes que concludam e rrenuncjem ssenteenças assy jnterlucutorias como deffynytivas, assy por ella como contra ella, ouuyr e apellar e agrauar e ssoplicar das ssentenças que contra ella forem dadas ou dalguum agrauo sse lhj ffor ffecto assy pera a Egreia de Santiago de Conpostella, |5 matripoljtana da Egreia d'Euora, como pera a Corte de rroma, e pera hu ffor djreito e como ffor djreito, tambem per palaura como per escripto, e pedir os Apostolos e conssentjr naquelles que por ella ffezerem, e os outros contra djzer, e as apellaçoens e agrauos e ssoplicaçoens pedjr e ssegujr, e rrenunçiar sse mester ffor, e pera pedjr e auer vogados e tempo pera elles, e ffazer e ssoesta-|10-belleçer outro ou outros procurador ou procuradores em sseu logo delle e em nome della dicta margarida perez, quantos e quaees quiser e vjr que lhj ffazem mester, e pera os rreuogar cada que quisser e depoys da rreuogaçom o officio da procuraçom em ssj filhar, e ffazer ffrontas e protestaçoens por todo o seu djreito, e pedjr pubricos stromentos das ffrontas e protestaçoens que assy ffezer a qual |15 quer tabelljom que esta procuraçom vyr. Ao qual a dicta margarida perez rroga e manda que os ffaça e de ao dicto sseu procurador e ssoestabelleçudos quaees e queiendos lhj forem pedjdos e geeralmente pera ssobre os dictos ffectos e ssobre todo aquello que delles naçer e deçender e a elles e a cadahuum delles perteençer, pedjr e poer por ella e em sseu nome todo o sseu djreito e |20 ffazer e djzer todalas cousas que uerdadeyro lydemho procurador pode e deue ffazer, e que ella dicta margarida perez fazer e djzer poderia sse hj per ssa pessoa presente ffosse e o ffezesse e djssesse, posto que taaes cousas sseiam que rrequeyram e aiam mester espeçial mandado. E ssoleuou todos sseus procurador e os sseus ssoestabelleçudos del de todo encarrego dessa … com |25 as clasullas em djreito contheudas. E quis e entregou que posto que ella per ssa pessoa paresca em juyzo que o dicto sseu procurador nom sseia rreuogado nem o rreuoga nem entende de rreuogar nem os sseus ssoestabelleçudos ata que expressamente djga que os rreuoga. E ouue e prometeo dauer por ffirme e estaujl pera ssenpre todo aquello que per o dicto sseu procurador e per os sseus sso-|30-estabelleçudos del ffor ffecto, dicto, procurado, nas ssobre dictas cousas e cada huma dellas sso obrigamento de todos sseus beens que pera esto obrigou. Ffecta a procuraçom na cjdade d'Euora ante a porta do … da Egreia cathedral vjnte e oyto djas de Setenbro, Era de mill e quatroçentos e ssete anos. Testemunhas: Gonçalle annes, affonsso domjnguez, Pero ligeyro, djego |35 uycente, tabellioens, matheus eannes, Steuam gujlhen, Steyam annes, procuradores, e outros. Johanne annes, tabelliom d'El Rey na dicta cjdade que desto presente ffuy e per outorgamento da dicta margarida perez esta procuraçom escreuy e aqui meu ssjnal ffjz que tall he.’
A qual procuraçom mostrada, o dicto vygayro mandou a mjm ssobre dicto tabelljom que traladasse en este ffecto a procuraçom |40 de como o dicto Steuam annes namorado era procurador do dicto Johanne annes, filho de Johanne annes perna, pera hyr o ffecto bem ordjnhado como conprja e deuja. E eu dicto tabeljom traladey em este ffecto huma procuraçom ffecta e assjnada per mha maaom em que o dicto Johanne annes ffez seu procurador o dicto Steuam annes namorado, da qual o theor tal he:
[Procuration] ‘Sabham quantos esta pressente procuraçom vyrem que em presença de |45 mjm Johanne annes tabelljom d'El Rey na cjdade d'Euora, presentes as testemunhas que adeante ssom escriptas, Johanne annes, morador e natural d'Euoramonte, filho de Johanne annes perna, estando presente, djsse que como elle ouuesse ffecto sseu procurador contra margarida perez, filha de Pero das ffigueyras, morador na dicta vylla, que sse djz ssa molher, Steuam annes namorado, procurador na audjençia |50 do honrrado padre e Senhor dom Martinho pella merçee de Deus e da ssanta Egreia de rroma bispo d'Euora, que elle rretificaua e auya por ffirme todo aquello que per o dicto sseu procurador ata aqui ffoy ffecto no dicto ffecto que el com dicta margarida perez ha perante Steuam steuz, vigayro geeral do dicto Senhor bispo. E demais (?) ffez logo sseu procurador o dicto Steyam annes namorado, o portador |55 desta procuraçom, contra a dicta margarida perez que sse djz ssa molher per rrazom que adicta margarida perez per sseu procurador o ffez çitar e pos contra el ffecto, djzendo que como ella sseia ssua molher rreçebuda por palauras de presente que o dicto Johanne annes nom quer vyuer com ella nem lhj ffazer maridança ssegundo he theudo, ssegundo mays conpridamente he contheudo no libello que contra elle |60 presentado ha em jujzo e na citaçom que lhj ha ffecta. O dicto Johanne annes ffez seu procurador o dicto Steyam annes namorado contra a dicta margarida perez ssobre o dicto ljbello e cjtaçom e ffecto e ssobre todolos autos jncjdentes, dependentes, amergentes da dicta cjtaçom e ffecto, tambem ssobre o [principal] como ssobre o açessorio, e ssobre todo aquello que de todo naçer e desçender, e … |65 e demandas assy mouudas como por mouer que elle ha ou entende auer contra quaees quer pessoas e essas pessoas am e entendam auer contra el … mouer perante o dicto Senhor Bispo e perante os sseus vjgayros e ouujdores e liugar teentes e cadahuum delles, e perante outras quaees quer justiças de quaees quer logares, estados e condjçoens que sseiam, assj ecressjasticas como |70 ssegraaes conuenhauijs aos ffectos e que per djreito delles deuam e aiam de conhoçer e de os lyurar. E deulhj conprido poder pera cjtar a dicta margarida perez e outras quaees quer pessoas contra quem elle aia ou entenda auer djreito e entrar com ellas e com cada huma dellas a ffecto e a demanda e hyr /// os ffectos em deante como dicto he perante os ssobre dictos e cadahuum delles |75 a demandar, deffender, djzer, rresponder, pedjr, rreçeber lybellos, dar lydes, contestar e pedjr aas outras partes que as contestem, e jurar em ssa alma juramentos de calupnja e de djzer uerdade e outros quaees quer juramentos que lhj com djreito fforem demandados. E nas outras partes (?) contrarias aleyxar sse mester ffor artigoos, possiçoens presentar, em enqueredores e logares com-|80-cordar, termhos djllaçoens pedjr, testemunhas e escrituras quaees quer prouas em maneyra de proua em juyzo e ffora del dar, e as teste-[mem. 7]-munhas dadas contra el veer, jurar e reproualas e contra djzellas em dictos e em pessoas e contra as escrituras pedjr e poer todo o sseu djreito, rrazoar, contra djzer, rrecussar, rreconuyr, adoyer, conpoer, conprometer, eixcepçoens poer propoer, rreplicar, triplicar, o offiçio de boom jujz demandar, crimes e deffalj-|5-cjmentos opoer, beneffiçio de rrestituçom jm [sic] jntegrum pedjr e rreçeber e purgar rreueljas e guoanhar abssoluçoens e rreueljas sse conprir e jurar a estar aos mandados da ssanta Egreia e rreçeber e conssentir na peendença que lhj aguissadamente ffor dada, concludir e rrenuncjar e pedir que as outras partes concludam e rrenunçiem ssentenças assy jnterlocutorias como de-|10-ffjnitorias assy por el como contra el ouujr, e pera apellar, ssoplicar, agrauar d'algumas ssentenças se contra el fforem dadas ou dalguum agrauo sse lhj ffor ffecto nos dictos ffectos e em cadahuum delles assy pera a Egreia de Santiago de Canpostella matripoljtana da Egreia d'Euora como pera a Corte de rroma e pera hu for derejto e como ffor derejto tambem por palauras como por escripto. E pedir |15 os apostolos e conssentir naquelles que por el ffezerem e os outros contradjzer e as apellaçoens e agrauos e ssoplicaçoens pedjr e sseguir e rrenunçiar sse mester ffor, e nas ssentenças que contra el fforem dadas conssentir e pera pedjr e auer vogados e tempo pera elles e ffazer e soestabelleçer outro ou outros procurador ou procuradores em sseu logo e em nome del dicto Johanne annes, quantos e |20 quaees quiser e vyr que lhj ffazem mester, e pera os rreuogar cada que quisser e depoys da rreuogaçom o officio da procuraçom em ssy fylhar e ffazer ffrontas e protestaçoens por todo o sseu derejto per qualquer tabelljom que esta procuraçom vyr, ao qual o dicto Johanne anes rroga e manda que os ffaça e de ao dicto sseu procurador e soestabelleçudos quaees e queiendos lhj per elles e per cadahuum delles |25 fforem pedjdos e geeralmente pera ssobre os dictos ffectos e demandas e ssobre todo aquello que delles e de cadahuum delles naçer e desçender e a elles e a cada huum delles perteençer, pedjr e poer, mostrar e alegar todo o sseu derejto e ffazer e djzer todalas cousas e que verdadeyro lydemho procurador pode e deue ffazer e que el dicto Johanne anes ffazer e djzer podera sse hy per ssa pessoa presente |30 ffosse e o fezesse e djssesse posto que taaes cousas sseiam que rrequeyram e aiam mester especjal mandadato. E rreleuou o dicto sseu procurador e os sseus ssoestabelleçudos del de todo emcarrego dessa … com as clasulas em derejto contheudas, e quys e outorgou que posto que elle per ssa pessoa paresca em juizo que o dicto sseu procurador e ssoestabelleçudos nom sseiam rre-|35-uogados nem os entende de rreuogar ata que expresamente djga que os rreuoga. E per esta procuraçom que ora ffazja ao dicto Steuam anes djsse que el nom rreuogaua nem entendja de rreuogar alguuns outros procuradores sse os ia antes desto auya ffectos per quaees quer rrazoens que ffossem, e ouue e prometeu auer por ffjrme e estaujl pera ssenpre todo auquello que per o dicto sseu procurador e per os sseus so-|40-estabelleçudos del ffor ffecto, dicto, procurado, rrazoado, rreffertado nas ssobre dictas cousas e cadahuma dellas sso obrigamento de todos sseus beens que pera esto obrigou. Ffecta a procuraçom na Cjdade d'Euora ante a porta do … da Egreia cathedral, quatro djas d'Outubro, Era de mill e quatroçentos e ssete anos. Testemunhas: Affonso domjnguez, Pero ligeyro, djego uycente, |45 e tabelljoens, djego gonçaluez, matheus eanes, ayras eanes, Steuam guylhen, e procuradores e outros, e eu Johanne anes, tabelljom ssobre dicto, que por outorgamento do dicto Johanne anes esta procuraçom escreuy e aqui meu ssynal ffjz que tal he.’
A qual procuraçom mostrada logo da parte do dicto Johanne anes ffoy dicto que o ljbello que contra elle era posto da parte da dicta margarida perez que assy como era |50 posto nom tragja djreito. E da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que o dicto ljbello como era posto tragja djreito. E ençarrarom. E o dicto vygayro djsse que queria veer o ffecto e ffazer o que ffosse djreito. E eu Johanne anes tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Friday 5 October 1369 / Interlocutory Sentence]Proçede o ljbello ¶ Ffoy probycada esta ssentença ssuso scripta per o dicto Steuam steueez vygayro, ssendo aa porta do … da Egreia |55 cathedral ffazendo audjençia, fferya ssesta, çinquo djas do dicto mes d'Outubro da dicta Era, presente a dicta margarida perez per ssj, nom rreuogando o dicto airas eanes de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte do dicto Johanne anes per o dicto sseu procurador ffoy dicto que nom era o dicto Johanne anes theudo de |60 rresponder ao dicto libello que contra elle era posto da parte da dicta margarida perez que sse djzja ssa molher por que djzja que em como elle esteuesse em posse dhuma coua chea de trygo que elle emcouara em esta cidade e querendoo vender pera sseu mantymento e despender em Valença, onde estaua per mandado d'El Rey, que a ssobre dicta margarida perez sse ffoy a Girralde anes, corre-|65-gedor por nosso ssenhor El Rey antre Teio e Odjana, e que o dicto corregedor aa ssa rrequisjçom mandou meter em posse da dicta coua cheia de trygo a dicta margarida perez e que esbulhou o dicto Johanne anes do dicto trygo. E que poys esbulhado estaua que nom era theudo de rresponder ao dicto ljbello. E da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que ella estaua em posse do dicto |70 trygo per huma ssentença que tynha do dicto corregedor. E o dicto vjgayro lhj mandou que mostrasse a dicta ssentença que a dicta margaryda perez djzja que tynha do dicto corregedor pera o el veer e ffazer o que ffosse djreito. E a dicta margarida perez djsse que a nom tynha hy. E o dicto vygayro lhj mandou que aa primejra audjençia a trouuesse perante el e que el ffaria o que ffose |75 djreito. E eu Johanne anes tabelljom d'El Rey em Euora sto escreuy.
[Wednesday 10 October 1369]Jtem depoys desto fferya quarta, dez djas do dicto mes d'Outubro da dicta Era, perante o dicto Steuam steuez vigayro, ssendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjencja, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto ayras eanes de |80 sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo a dicta margarida perez mostrou huma carta de Gyralde anes vassallo d'El Rey e corregedor por el antre Teio e odjana e aalem d'Odjana,Footnote ** escripta em papel, aberta e [mem. 8] sseellada do sseello do dicto senhor Rey com que sseellam na dicta correyçom ssegundo em ella …taua e pareçia, da qual o theor tal he:
[Corregedor 's Letter] ‘Gjralde anes, vassallo d'El Rey e corregedor por el antre Teio e odjana e aalem d'odjana e nos outros logares que me per o dicto Senhor Rey ssom deuysa-|5-dos (?), a quantos esta carta vyrem ffaço ssaber que demanda era perante mjm antre margarida perez, morador em Euoramonte, per ssy da huma parte e Johanne anes de veyrosFootnote †† per ssy da outra, djzendo a dicta margarida perez contra o dicto Johanne anes que o dicto Johanne anes era sseu marido e que a desenparaua e que andaua ffora da terra e que tragja barregaam huma molher que djzja |10 que auja nome maria martjnz e que ella e o dicto sseu marido tynham huma coua chea de trygo em na Cjdade d'Euora ante a casa de Gonçalo abade alffayate e que o dicto sseu marido ffezera vendediça a dicta coua do dicto trygo a Steuam pernjtas morador na dicta cjdade por ella nom auer mantymento nemhuum nem pagar algumas diuydas que ella e o |15 dicto sseu marido deuyam. E que ella que cjtara a juyzo o dicto Steuam pernjtas per a dicta rrazom e que o dicto Steyam pernjtas ffora rreuel e nom quisera pareçer, e que ella aa ssua rreuelja ffora metuda em posse da dicta coua do dicto trygo como de ssua. E que estando em posse della que Affonso domynguez tabelljom da dicta cjdade e outras pessoas em nome do |20 dicto sseu marido lhj poynham embargo no dicto trygo e lho nom leyxavam vender nem ffazer del ssa prol pera auer del mantymento. E que ella que sse acorrera a mym per a dicta rrazom e que eu lhj dera minha carta per que sse desse ffyadores por o dicto trygo que lhj ffosse alçado o dicto enbargo e que lhj leyxassem ffazer ssa prol do dicto trygo. E que ella que teendo ora veendido o dicto trygo e rreçebudos os dinheiros del e dados ffjadores por elle, |25 que ora o dicto sseu marido lhj poynha enbargo ssobrelle pera ella nom auer mantimento nemhuum. E pedjome que lhj alçasse o dicto enbargo e que por mayor auondamento que me queria dar boons ffyadores por o dicto trygo. E eu ffjz pregunta ao dicto Johanne anes que era o que djzja, e el djsse que era culpado que rreçebera por molher a dicta margarida perez e outra molher, e que El Rey |30 que lhj perdoara a ssa justiça com entendimento que morasse huum ano em Valença; e que o dicto trygo que era sseu e nom da dicta margarida perez e que elle o emcouara na dicta coua e que ora que o queria vender pera auer del mantymento no dicto logo de Valença hu auya de morar. E que porem lhy poynha o dicto enbargo. E eu vysto o que as dictas partes djzjam mandey aa |35 dicta margarida perez que desse ffyadores por o dicto trygo e que lhj mandaria alçar o dicto enbargo. E logo a dicta margarida perez deu por ffyadores por o dicto trygo Gomez eanes rrosto d'jnfferno e lourenço affonsso moradores no Vymeeyro que presentes esrayam, os quaees affyarom em quantia de trezentas |40 libras por o dicto trygo. E vysto o que era dicto por as dictas partes em como como a dicta margarida perez ffora metuda em posse do dicto trygo como de sseu e estaua delle de posse. E vysta a dicta ffiadoria alçeylhi o dicto enbargo. E a dicta margarida perez pedjo assj huma carta com o sseello da dicta correyçom, e eu mandeylha dar. Era de mill e quatroçentos e ssete anos. Giralde anes.’
A qual carta |45 mostrada o dicto Steuam anes namorado, procurador do dicto Johanne anes, pedjo ao dicto vigayro que lhj mandasse dar o trelado da dicta carta pera poer por o dicto Johanne anes contra ella o sseu djreito. E o dicto vigayro mandoulho dar, e que aa primeira audjençia veesse poer o sseu djreito. O qual trelado lhj ffoy dado. E eu Johanne anes tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Tuesday 16 October 1369]Jtem de-|50-poys desto fferya terça, dez e sseys djas do dicto mes d'Outubro da dicta Era, perante o dicto Steyam steuez vigayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssj, nom rreuogando o dicto ayras eanes de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado |55 sseu procurador da outra. E logo da parte do dicto Johanne anes per o dicto sseu procurador fforom dadas humas rrazoens das quaees o theor tal he:
[Exceptiones] ‘Djz Johanne anes que nom he theudo de rresponder ao ljbello que contra elle he posto da parte de margarida perez que sse djz ssa molher e a rrazom por que djz que em como elle esteuesse em posse dhuma coua chea de |60 trygo que elle emcouara em esta cjdade e querendoo vender pera sseu mantymento e pera despender em Valença, onde esta per mandado d'El Rey, a ssobredicta margarida perez ffoy ao corregedor e aa ssa rrequisyçom e per mandado do dicto corregedor mandou meter em posse da dicta coua chea de trygo a dicta margarida perez e esbulhou o dicto Johanne |65 anes do dicto trygo. E assy djz que poys esbulhado esta que nom he theudo de rresponder aa dicta margarida perez, antes djz e pede a uos vigayro que a mandedes rrestetujr e entregar o dicto trygo e lhj alçedes enbargo que lhj a dicta margarida perez pom ssobre o dicto trygo, que posto que assj ffosse como ella djz, o que ora el nom confessa, por que elle |70 he cabeça e elle deuya destar em posse tambem da dicta coua de trygo como dos outros beens e del perteençja dar a ella mantymento e nom ella a el. E assy djz que nom he theudo de lhj rresponder, antes djz e pede o que pedjdo ha, que o mandedes rrestetujr e entregar o dicto trygo.’
As quaees rrazoens presentadas a dicta |75 margarida perez, nom rreuogado o dicto ayras eanes de sseu procurador, pedjo o trellado e o dicto vjgayro mandoulho dar, e que aa primeira audjençia veesse poer o sseu djreito. O qual trelado lhj ffoy dado. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, esto escreuy.
[Thursday 25 October 1369]Jtem depoys desto fferya quinta, vynte e cjnquo djas do dicto mes |80 d'Outubro da dicta Era, perante o dicto Steuam steuez vjgayro, sseendo [mem. 9] aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto ayras eanes de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo a dicta margarida perez |5 djsse que o dicto ayras eanes que era sseu procurador era a sseruiço d'El Rey e que nom tynha quem fallasse por ella e a ajudasse ao dicto ffecto, e pedjo ao dicto vigayro que lhj costrangesse huum procurador da dicta audjençia que a ajudasse e ffalasse por ella ao dicto ffecto. E o dicto vigayro lhj mandou que escolhesse ella qual quissesse e que el lho costrangeria. E logo a dicta |10 margarida perez djsse que queria que a ajudasse Steuam anes guilhen, procurador na dicta audjençia, que presente estaua, e pedjo ao dicto vigayro que lho costrangesse. E o dicto vigayro mandou ao dicto Steuam anes guylhen que ajudasse a dicta margarida perez ao dicto ffecto. E o dicto Steuam guylhen disse que ajudaria. E logo a dicta margarida perez ffez sseu procurador o dicto Steuam |15 guylhen ssegundo he contheudo em huma procuraçom ffecta e assjnada per mym Johanne anes, tabelljom d'El Rey na Cjdade d'Euora, da qual o theor tall he:
[Procuration] ‘Sabham todos que en presença de mym, Johanne anes, tabelljom d'El Rey na Cjdade d'Euora, presentes as testemunhas que adeante ssom escriptas, margarida perez, filha de Pero das ffigueyras, morador em Euoramonte, ffez e ordjnhou e esta-|20-belleçeo por sseu çerto procurador lydemho auondoso e soffjcjente assy como el melhor e mais conpridamente pode e deue sseer e mays valer Steuam anes guylhen, procurador na audjençia do honrrado padre e Senhor dom martinho, per a merçee de Deus e da ssanta Egreia de Roma bispo d'Euora, o portador desta procuraçom, contra Johanne anes, filho de Johanne anes perna, morador no dicto logo |25 d'Euoramonte, que ella djz que he sseu marido, e contra maria martjnz, outrossy morador no dicto logo d'Euoramonte, molher que sse djz do dicto Johanne anes, per rrazom de maridança que djz que lhj o dicto Johanne anes nom quer ffazer nem vyuer com ella como he theudo, e outrossy per rrazom que djz a dicta maria martjnz que o dicto Johanne anes he sseu marido e que o rreçebeo primjramente |30 que ella dicta margarida perez, e que porem he theudo de vyuer com a dicta maria martjnz e nom com ella dicta margarida perez, ssegundo mays conpridamente pom e entende de poer o sseu djreito contra o dicto Johanne anes e contra a dicta maria martjnz. A dicta margarida perez ffez sseu procurador auondoso o dicto Steuam guylhen contra o dicto Johanne anes e contra a dicta |35 maria martjnz ssobre o dicto ffecto e ssobre todolos autos jncjdentes dependentes amergentes que ao dicto ffecto perteençem e de djreito perteençer deuem, tambem ssobre o princjpal como ssobre o açessorio, perante o dicto ssenhor bispo e perante os sseus vigayros e ouujdores e sseus logos teentes e delles e de cada huum delles e perante outras quaees quer justiças de quaees |40 quer logares estados e condiçoens que sseiam, assj eclessjasticas como ssegraaens conuenhauys aos ffectos e que per djreito delles deuam e aiam de conhoçer. E deulhj conprido poder pera çitar a juizo os ssobredictos e cada huum delles e entrar com elles e com cada huum delles a ffecto e a demanda perante os ssobredictos e cada huum delles como dicto he a demandar, deffender, |45 djzer, rresponder, pedjr, rreçeber, lybellos dar, lydes contestar e pedjr aas outras partes que as contestem e jurar em essa alma juramentos de calupnnia e de djzer uerdade e outros quaees quer juramentos que lhj com djreito fforem demandados. E nas outras partes aleyxar, sse mester ffor, artigoos, possyçoens presentar, em enqueredores e logares concordar, termhos dj-|50-laçoens pedjr, testemunhas e escrituras e outras quaees quer prouas em maneyra de proua em juizo e ffora del dar, e as testemunhas dadas contra ella jurar, veer e rreprouallas em dictos e em pessoas e contra as escrituras poer todo o sseu djreito, rrazoar, contradjzer, rrecusar rreconuir, adoyr, conpoer, conprometer, eixepçoens poer, propoer, rreplicar, |55 triplicar e o offiçio de boom juyz demandar, crimes e deffaljcjmentos opoer, beneffiçio de rrestituçom jm [sic] jntegrum pedjr e rreçeber e purgar rreueljas e guoanhar abssoluçoens e rreueljas, sse conprir, e jurar a estar ao mandado da ssanta Egreia e rreçeber e conssentir na peendença que lhj aguisadamente ffor dada, concludir e rrenunçiar e pedjr que as |60 outras partes concludam e rrenunçiem ssentenças assy jnterlucutorias como deffjnjtiuas assy por ella como contra ella, ouuyr e apellar e agrauar e ssoplicar das ssentenças que contra ella fforem dadas ou d'alguum agrauo sse lhy ffor ffecto, assy pera a Egreia de Santiago de Conpostella, matripoljtana da Egreia d'Euora, como pera a Corte de rroma, e pera hu |65 ffor djreito e como ffor djreito, tambem per palaura como per escripto, e pedjr os apostolos e conssentir naquelles que por ella ffezerem e os outros contra djzer e as apellaçoens e agrauos e ssoplicaçoens pedjr e ssegujr e rrenunçjar sse mester ffor. E pedjr e auer vogados e ffazer e ssoestabelleçer outro ou outros procurador ou procuradores em sseu logo delle e em nome della |70 dicta margarida perez, e pera os rreuogar cada que quisser e depoys da rreuogaçom o offiçio da procuraçom em ssy filhar, e ffazer ffrontas e protestaçoens por todo o sseu djreito, e pedjr probjcos stromentos das ffrontas e protestaçoens que assy ffezer a qual quer tabelljom que esta procuraçom vyr. A qual a dicta margarida perez rroga e manda que os ffaça e ponha em sseu rregisto e os de |75 ao dicto sseu procurador e aos sseus ssoestabelleçudos quaees e queiendos lhj fforem pedjdos e geeralmente pera ssobre os dictos ffectos e ssobre todo aquello que delles naçer e desçender e a elles e a cada huum delles perteençer pedjr e poer por ella e em sseu nome todo o sseu djreito e ffazer e djzer todalas cousas que uerdadejro lydemho procurador pode |80 e deue ffazer e que ella dicta margarida perez ffazer e djzer poderia sse hy per ssa pessoa presente ffosse e o ffezesse ou djssesse posto que taaes cousas sseiam que rrequeyram e aiam mester especial mandado. E rreleuou o dicto sseu procurador e os sseus ssoestabelleçudos del de todo emcarrego dessa … com as classulas em djreito contheudas e quys e outorgou que posto que |85 ella per ssa pessoa paresca em juyzo que o dicto sseu procurador nom sseia [mem. 10] rreuogado nem o rreuoga nem entende de rreuogar nem os sseu ssoestabelleçudos ata que expressamente djga que os rreuoga. E ouue e prometeo auer por ffirme e estauyl pera ssenpre todo aquello que per o dicto sseu procurador e per os sseus ssoestabelleçudos del ffor ffecto, dicto e procurado nas ssobre dictas cousas e em cada huma dellas |5 sso obrigamentoo de todos sseus beens que pera esto obrigou. Ffecta a procuraçom na Cjdade d'Euora ante a porta do … da Egreia cathedral, vynte e cinquo djas d'Outubro, Era de mill e quatroçentos e ssete anos. Testemunhas: o dicto Steuam steuez, vigayro, e affonso domjnguez, djego vjcente, tabeljoens, djego gonçaluez, Steuam anes namorado, procuradores e outros. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey na dicta cjdade, que |10 a esto presente ffuy e per outorgamento da dicta margarida perez, esta procuraçom escreuy e aqui meu ssynal ffjz que tal he.’
A qual procuraçom assy ffecta logo da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que posto, e nom outorgado, que assy ffosse como nas rrazoens dadas da parte do dicto Johanne anes era dicto, o que djzja que nom era, disse que visto a natura do ffecto e o engano e mal que per o dicto Johanne anes ffoy ffecto djsse que as |15 rrazoens dadas da parte do dicto Johanne anes nom enbargauam que o dicto Johanne anes rrespondesse ao dicto ljbello que contra elle era posto, negando ou conffessando. E da parte do dicto Johanne anes ffoy dicto que as ssas rrazoens tragiam djreito, ao que vynham (?) e ençarrarom. E o dicto vjgayro disse que queria veer o ffecto e ffazer o que ffosse djreito. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, esto escreuy. |20
[Wednesday 31 October 1369 / Interlocutory Sentence]Proçedem as rrazoens de Johanne anes. ¶ Ffoy probicada esta ssentença ssusso escripta per Vaasco martjnz, rraçoeyro da Egreia de ssam Pedro da Cydade d'Euora, teente veezes do dicto Steuam steuez, vygayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, fferya quarta, trjnta e huum djas d'Outubro da dicta Era, presente a dicta margarida perez per ssj, nom rreuogan-|25-do o dicto Steuam guylen de sseu procurador, da huma parte, e o dicto Johanne anes, per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador, da outra. E logo o dicto Vaasco martjnz mandou aa dicta margarida perez que aa primejra audjençia veesse contestar as dictas rrazoens. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, sto screuy.
[Tuesday 6 November 1369]Jtem depoys desto fferya terça, sseys djas de Nouembro da dicta Era, perante |30 o dicto Steuam steuez, vigayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto Steuam anes de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez fforom dadas humas rrazoens das quaees o theor |35 tal he:
[Exceptiones] ‘Dyz margarida perez, molher de Johanne anes, que como per uos vygayro sseia julgado e pronunciado que as rrazoens dadas e alegadas da parte do dicto Johanne anes sseu marido em que djs e alega que a dicta margarida perez ouue huma coua de trygo e affilhou a esbulhou da posse della, preçedem e tragem djreito e djz a dicta margarida perez que o dicto sseu marido nom sse |40 aproffeyta desto nem deue gouuir daquello que nas dictas rrazoens he contheudo, por que he contrayro assj meesmo por que djz a dicta margarida perez que o dicto Johanne anes sseu marido ouue e ha amenjstraçom de sseus beens e dos da dicta margarida perez e ssuas filhas que lhj achou ao tenpo que casou com o dicto Johanne anes, tambem mouys como rrayzes, conuem a ssaber, casas e vynhas |45 e erdades e rroupas e alffayas e dinheiros e boys e vacas e trygo e çeuada e bestas e outros beens. Outrossy o dicto Johanne anes esta em posse dhuma coua chea de trygo que he na çidade d'Euora na Rua de Machede, em huma trauessa, e djz a dicta margarida perez que estando ella e o dicto sseu marido em posse doutra coua chea de trygo que he na dicta çjdade na rrua de |50 Gonçalo Abade, de que ora el djz que esta esbulhado e pede restituçom, e djz que o dicto sseu marido malyçiosamente ffazia o dicto trygo vendedjçom e o premudaua e queria premadar em alhear em outras pessoas em prejuyzo da dicta margarida perez pera lhj nom dar mantymento nem pagar algumas djujdas que deuya, tragendo barregaam pubricamente mantheuda e sseendo casado |55 com a dicta margarida perez, djz que ella sse acorreo ao corregedor e ffez lhj rrelaçom do dicto ffecto como o dicto sseu marido pregastaua e lapydaua e queria em alhear os dictos beens emganosamente pera a dicta margarida perez nom auer o sseu djreito, e letygou tanto do ffecto perante o dicto corregedor com o dicto Johanne anes sseu marido que vystas muy-|60-tas rrazoens alegadas da huma e da outra parte, mandou que a dicta coua de trygo ffosse entregue aa dicta margarida perez e per moor auondamento de djreito desse ffyadores em cauçom, os quaees ffiadores ella deu e ssatisffez com elles perante o dicto corregedor. E mandoulhj entregar a dicta coua de trygo, da qual ssentença e mandado o dicto sseu |65 marido nom appellou nem agrauou dello, e assy a dicta ssentença fficou ffirme pella guysa que ssuso dicto he. E assj djz a dicta margarida perez que o dicto sseu marido nom pode pedjr tal rrestituçom qual pede e alega em ssuas rrazoens que nom ha tempo nem logo, poys que esta em mays e mayores quantjas e mayor valor que a dicta coua de trygo que |70 ella ouue per a dicta cauçom que deu perdante o dicto corregedor. E djz que uos vygayro, nom enbargando as rrazoens do dicto sseu marido, deuedes mandar que rresponda ao ljbello proposto contra e hyrdes per o dicto ffecto em deante e pronuncjardes aquello que achardes que he djreito e nom dardes logar aa delonga que o ssobre dicto quer meter no dicto |75 esbulho, mays corregimento que o corregedor mandou ffazer de sseu offiçio, por que o corregedor ffoy çerto que o dicto Johanne anes [mem. 11] per ssy e per sseu procurador degastaya os beens e os leuaua pera Euoramonte pera os degastar com a barregaam que tem pubricamente. E por estas rrazoens todas e por cada huma dellas, vysto per uos vygayro a natura do ffecto e malycia del, deuedes de julgar que o dicto Johanne anes conteste o ljbello posto contra |5 el, e estas rrazoens da … protestaçom pera ader e mjnguar e correger e declarar e outras dar, sse mester for, e de todo o outro sseu djreito.’
As quaees rrazoens presentadas, o dicto Johanne anes per o dicto sseu procurador pedjo o trelado e o dicto vigayro mandoulho dar e que aa ssegunda audjençia veesse poer o sseu djreito. O qual trelado lhj ffoy dado. E eu Johanne |10 anes tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Friday 9 November 1369]Jtem depoys desto fferja ssesta, noue djas to dicto mes de Nouembro da dicta era, perante o dicto Steuam steuez, vygayro, ssendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, aas dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per o dicto Steuam guylhen sseu procurador da huma parte |15 e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte do dicto Johanne anes ffoy dicto que, nom enbargando as rrazoens dadas da parte da dicta margarida perez, que poys julgado era que as rrazoens dadas da parte do dicto Johanne anes tragjam djreito que a dicta margarida perez as deuya de contestar. E pedja ao dicto vygayro que a costrangesse em |20 pessoa do dicto sseu procurador que as contestasse. E da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que as ssuas rrazoens enbargauam a nom contestar as dictas rrazoens do dicto Johanne anes, por que djzja que as rrazoens dadas da parte da dicta margarida perez per ffecto desffazem as rrazoens do dicto Johanne anes. E assy djz que talhe a uerdade e que assy sse passou de ffecto como |25 nas dictas rrazoens he contheudo, e que assy o quer prouar per testemunhas e per escrituras probicas. E que porem nom he theuda de as contestar. E ençarrarom. E o dicto vygayro djsse que queria veer o ffecto e ffazer o que ffosse djreito. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora sto screuy.
[Tuesday 13 November 1369 / Interlocutory Sentence] As rrazoens de margarida perez tragem djreito, e mando a Johanne anes que as conteste da primeira |30 audjençia. ¶ Ffoy probycada esta ssentença ssuso escrita per o dicto Steuam steuez vygayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, fferja terça, treze djas do dicto mes de Nouembro da dicta era, presente a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto Steyam anes guylen de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo o dicto vjgayro mandou ao dicto |35 Johanne anes em pessoa do dicto sseu procurador que aa primeira audjençia veesse contestar as dictas rrazoens dadas da parte da dicta margarida perez ssegundo na ssua ssentenla he contheudo. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, esto escreuy.
[Wednesday 14 November 1369] Jtem depoys desto, fferya quarta, catorze djas do dicto mes de Nouembro da dicta era, perante o dicto Steuam steuez vygayro, |40 sseendo aa porta do …. da Egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto Steuam guylhen de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez ffoy pedjdo que o dicto procurador do dicto Johanne |45 anes contestasse as dictas rrazoens, assy comolhj ffora mandado. E o dicto procurador do dicto Johanne anes djsse que el ffora ocupado em algumas outras cousas per tal guisa que nom podera ffazer a contestaçom aas dictas rrazoens. E pedjo ao dicto vjgayro que lhj desse moor tempo a que veesse contestar as dictas rrazoens. E o dicto vygayro, por moor auondamento e de conssentjmento das dictas |50 partes, mandou ao dicto Johanne anes em pessoa do dicto sseu procurador que aa primeira audjençia veesse contestar as dictas rrazoens. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Thursday 15 November 1369 / Contestation] Jtem depoys desto, fferya quinta, quinze djas do dicto mes de Nouembro da dicta era, perante o dicto Steuam steuez vygayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjen-|55-çia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto Steuam guylhen de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que o dicto procurador do dicto Johanne anes contestasse as dictas rrazoens assy como lhj ffora mandado. E logo o dicto procura-|60-dor do dicto Johanne anes com uoontade de contestar as dictas rrazoens djsse que as negaua. E o dicto vygayro julgou que contestaua quanto auondaua, e mandou aa dicta margarida perez que aa primeira audiençia veesse com arrtigoos. E eu Johanne anes tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Friday 26 November 1369]Jtem depoys desto, fferya sesta, dez e sseys djas do dicto mes de Nouembro da dicta era, |65 perante o dicto Steuam steueez vygayro, sseendo aa porta do … da Egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto Steuam guylhen de sseu procurador da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez fforom presen-|70-tados huuns arrtigoos, dos quaees o theor tal he:
[Articles] ‘Entende a prouar margarida perez contra Johanne anes sseu marido que o dicto Johanne anes ouue e ha amenjstraçom dos sseus beens e da dicta margarida perez e de ssuas fylhas que lhj achou ao tempo que casou com o dicto Johanne anes, tambem mouys como rrayzes, conuem a ssaber, casas e vynhas, erdades e rroupas |75 e alffayas e dinheiros e boys e vacas e trygo e çeuada e bestas e outros beens. Jtem, entende a prouar que o dicto Johanne anes e maria martjnz ssa barregaam estam em posse dhuma coua chea de trygo que he na cjdade d'Euora, na Rua de machede, em huma trauessa. Jtem, entende a prouar que estando ella margarida perez e o dicto Johanne anes sseu marido em posse doutra |80 coua chea de trygo que he na dicta cjdade, na rrua de Gonçalo abade, de que el djz que esta esbulhado e pede rrestituçom, que o dicto sseu marido maljciosamente ffazia o dicto trygo vendediçom e o permudava e queria permudar e em alhear em outras pessoas, em perjuyzo da dicta margarida perez, pera lhj nom dar mantymento nem pagar algumas djujdas que deuya, |85 tragendo barregaam probicamente mantheuda e sseendo casado com a dicta margarida perez. Jtem, entende a prouar que ella sse accorreo ao corredor [sic] [mem.12] e ffez lhj rrelaçom do dicto ffecto como o dicto sseu marido degastaua e lapydaua e queria em alhear os dictos beens enganosamente pera a dicta margarida perez nom auer o sseu dyreito. Jtem, entende a prouar que letygou todo o dicto ffecto perante o dicto corregedor com o dicto |5 Johanne anes sseu marido, que vystas muytas rrazoens alegadas da huma e da outra parte mandou que a dicta coua de trygo ffosse entregue aa dicta margarida perez e que por moor auondamento de djreito desse ffyadores em cauçom. Jtem, entende a prouar que ella deu os dictos ffjadores e ssatisffez com elles perante o dicto corregedor, e mandoulhj entregar a dicta |10 coua de trygo per ssentença, a qual ssentença e mandado o dicto sseu marido nom apellou nem agrauou. Jtem, entende a prouar que destas cousas ssuso dictas e de cada huma dellas he uoz e ffama e creença em Euora e em Euoramonte e em outros logares. E nom sse obriga a prouar todo mays do que prouar aia galardom.’
Os quaees artigos presentados |15 o dicto Johanne anes per o dicto sseu procurador pedjo o trelado e o dicto vigayro mandoulho dar, e que aa primeira audjençia veesse poer o sseu djreito. O qual trelado lhj ffoy dado. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Saturday 27 November 1369]Jtem depoys desto Sabado, dez e ssete djasFootnote ‡‡ do dicto mes de Nouembro da dicta era, perante o dicto Steuam steuez vjgayro, |20 sseendo aa porta do … da egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando o dicto Steuam guylhen de sseu procurador, da huma parte e o dicto Johanne anes per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que os sseus arrtigos eram per |25 eixeçooens. E da parte do dicto Johanne anes ffoy dicto que nom eram perteençentes, e ençarrarom. E o dicto vjgayro djsse que queria veer os dictos arrtigos e ffecto e ffazer o que ffosse djreito. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, esto escreuy.
[Tuesday 4 December 1369 / Interlocutory Sentence] Nom enbargando todas as rrazoens tambem da parte de Johanne anes como da parte das dictas margarida perez e maria martjnz, |30 mando aas ssobre dictas que cada huma mostre e ffaça çerto per testemunhas e per escrituras, deste dja a trynta djas, como o dicto Johanne anes he sseu marido. E outrossy do tenpo em que cada huma o rreçebeo. ¶ Ffoy probicada esta ssentença ssuso escripta per o dicto Steuam steuez, coonjgo d'Euora e vygayro geeral do honrrado padre e ssenhor dom martinho, pella mercee de |35 Deus e da ssanta Egreia de rroma bispo de Euora, sseendo o dicto vygayro aa porta do … da egreia cathedral ffazendo audjençia, fferja terça, quatro dias de dezembro, era de mill e quatroçentos e ssete anos, presente a dicta margarida perez per o dicto Steuam anes guylhen sseu procurador da huma parte e o dicto Johanne anes e a dicta maria martjnz per o dicto Steuam anes namorado sseu |40 procurador da outra. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora sto screuy. E logo na dicta audjençia perante o dicto vygayro o dicto Steuam anes namorado procurador da dicta maria martjnz presentou humas apossiçoens das quaees o theor tal he:
[Positions/Articles] ‘Pom e entende a prouar maria martjnz, morador [sic] em Euoramonte, que ante que Johanne anes sseu marido rreçebesse margarida perez por molher |45 o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz por palaurajs [sic] de pressente no ano da era de mill e trezentos e noueenta e quatro anos, djzendo “eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assy como manda a ssanta egreia de rroma.” Jtem, pom e entende a prouar que logo a dicta maria martjnz por semelhauys palaurajs [sic] de presente rreçebeo o dicto Johanne anes, djzendo |50 ‘eu maria martjnz rreçebo uos Johanne anes por boom marido e por lydemho assy como manda a ssanta egreia de rroma’. Jtem, pom e entende a proyar que depoys que assy as dictas palauras de presente assj auer elles ouue vyueram de ssuum (?) contjnuadamente ante qe assj rreçebesse a dicta margarida perez por molher per ssete e oyto anos e mays como marido e molher e chamandosse marido e |55 molher, auendoos os davezyndados (?) por marido e molher. Jtem, pome e entende a prouar que dos dictos arrtigoos e de cada huum deles he uoz e ffama e creença na dicta vjlla d'Euoramonte e em sseu termho e em outros logares.
[Preliminaries to the Enquiry] As quaees apossiçoens pressentadas, o dicto vygayro mandou que sse filhasse per ellas enqueriçom e que sse ssoubesse a uerdade do dicto |60 ffecto. E logo da parte da dicta maria martjnz ffoy dicto que ella tynha testemunhas em esta cjdade e no dicto logo d'Euoramonte, per que djzja que entendja a prouar os dictos arrtigoos. E pedjo ao dicto vjgayro que mandasse ao dicto procurador da dicta margarida perez que conueesse com elle em enqueredores tambem em esta cjdade como no dicto logo d'Euoramonte. E logo conveerom |65 em enqueredores em esta cjdade em domjngos martjnz, enqueredor jurado da dicta audjençia. E o dicto vygayro lhj mandou que comjgo Johanne anes, tabelljom d'El Rey na dicta çjdade, ffylhasse a enquiriçom em esta çidade. E outrossj com cordarom por sseu enqueredor no dicto logo d'Euoramonte em Affonso domjnguez, clerigo rraçoeyro de ssam Pedro |70 do dicto logo d'Euoramonte, e o dicto vygayro lho deu por enqueredor e mandou que com huum tabelljom da dicta vylla ssem ssospeyta ffylhasse a dicta enquiriçom, mandando aa dicta margarida perez em pessoa do dicto sseu procurador que ffosse ou enuyasse veer jurar as testemunhas sse quissesse, assy em esta cjdade como no dicto logo d'Euoramonte. |75 E sse o ffazer nom quissesse que os dictos enqueredores nom leyxassem porem de filhar as dictas enquiriçoens. E deu tenpo aa dicta maria martjnz em pessoa do dicto sseu procurador, conuem a ssaber, deste dja ssobre dicto que ssom quatro djas de dezenbro da ssobre dicta era a trjnta djas a qua ffosse acabada a dicta enquiriçom no dicto logo d'Euoramonte |80 e que depoys que fosse acabada que lha enuyassem ssarrada e sseellada com o sseello do dicto enqueredor pera o el dicto vygayro veer e ffazer o que ffosse djreito. E mandou assy dar huma carta ao dicto procurador da dicta maria martjnz em nome da dicta maria martjnz. E eu Johanne anes tabelljom d'El Rey em Euora esto escreuy.
[Wednesday 2 January 1370]Jtem depoys desto |85 fferya quarta, dous djas de Janeyro, era de mil e quatroçentos e oyto anos, na cjdade d'Euora, perante Steuam steueez, coonjgo d'Euora, vygayro geeral do honrrado padre e ssenhor dom martinho, per a merçee de Deus e da ssanta egreia de Roma bispo d'Euora, sseendo o dicto vygayro nas pousadas hu pousa ffazendo |90 audjençia, pareçeo perante el o dicto Steuam anes namorado, procurador da dicta maria martjnz e mostrou huum stromento ffecto e assjnado per maaom de Steuam Bacias, tabelljom da Ijffanta dona maria em Euoramonte, ssegundo em el contaua e pareçia, do qual o theor tal he:
[Postponement Request] ‘Sabham os que este teste-[mem. 13]-munho vyrem como na era de mill e quatroçentos e ssete anos, vynte e ssete djas de dezembro, em Euoramonte, aa praça, em pressença de mym Steuam Bacias, tabelljom da Jffanta dona maria na dicta villa, e das testemunhas que adeante ssom escriptas, estando presente affonsso domynguez, rraçoejro da |5 egreia de ssam Pedro da dicta vylla, que he enqueredor en huum ffecto que he perante o vigayro d'Euora que he antre maria martjnz, morador no dicto logo d'Euoramonte da huma parte e margarida perez da outra, e o dicto vygayro mandou dar aa dicta maria martjnz huma carta per que o dicto affonso domjnguez ffosse enqueredor no dicto ffecto que tomasse enquiriçom na dicta vjlla d'Euoramonte e preguntasse com |10 huum tabelljom da dicta vylla todas as testemunhas que lhy a dicta maria martjnz presentasse, dos quaees testemunhos o dicto enqueredor tomou comjgo dicto tabelljom. E ora a dicta maria martjnz disse ao dicto enqueredor e a mym dicto tabelljom que ella queria ajuda dar mays testemunhas por que lhj ajuda dura o tenpo a que lhj ffoy mandado a que as desse. E por que ora estes djas ssom |15 fferiados a que ha de dar as dictas testemunhas que auya, rreçeo de lhj nom valer poendolhj a parte aduersa alguma eixepçom que nom deuya de valer sse ffosse tomada nos djas fferiados. E protestou por todo o sseu djreito pera lhj o dicto vigayro auer de dar mayor tenpo pera xhe lhj preguntarem as dictas testemunhas como o dicto vigayro mandar. Das quaees cousas |20 a dicta maria martjnz pedjo assj este stromento ffecto no dicto logo, dja e era ssusso escripta. Testemunhas: affonsso ffernandez e o dicto affonsso domjnguez e lourenço steuez abade e outros, e eu ssobre dicto tabelljom que este stromento escreuy e aqui meu ssjnal ffiz que tal he.’
O qual stromento mostrado, o dicto Steuam anes, procurador da dicta maria martjnz, pedjo ao dicto vygayro que poys a dicta maria |25 martjnz obrara no termho que lhj ffora dado e dera aquellas testemunhas que podera auer ssegundo no dicto stromento era contheudo, que lhj desse outro tenpo pera dar outras testemunhas que djzja que ajuda tynha pera dar no dicto logo d'Euoramonte, cometendo o depoymento dellas ao dicto affonsso domjnguez, clerigo, que começara de fylhar a dicta enquiriçom. [Fifteen-day Postponement] E o dicto |30 vigayro, visto o que lhj da parte da dicta maria martjnz era pedjdo e outrossj vysto o dicto stromento, deu tempo aa dicta maria martjnz em pessoa do dicto sseu procurador a que desse as testemunhas que djzja que tynha pera dar, cometendo o depoymento dellas ao dicto affonsso domjnguez, clerigo rraçoeyro de ssam Pedro d'Euoramonte. E mandou que sse a dicta enquiriçom ffosse acabada |35 antes de quinze djas que lhy deu por tempo, que a trouuessem perante el pera a el veer e ffazer o que ffosse djreito. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, sto screuy.
[Friday 18 January 1370]Jtem depoys desto, fferia ssesta, dazooyto djas do dicto mes de Janeyro da dicta era de mill e quatroçentos e oyto anos, na cjdade d'Euora, perante Vaasco martjnz, rrçoeyro da egreia de ssam Pedro da dicta cjdade, teente |40 veezes de Steuam steuez, coonigo dessa meesma, vigairo geeral do honrrado padre e ssenhor dom martinho, pella merçee de Deus e da ssanta egreia de Roma bispo d'Euora, sseendo o dicto Vaasco martjnz aa porta do … da egreia cathedral ffazendo audiençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssj, nom rreuogando os dictos sseus procuradores, da huma |45 parte e a dicta maria martjnz per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que termho ffora assynaado aa dicta maria martjnz en pessoa do dicto sseu procurador a que desse ssuas testemunhas e pedja que sse auya enquiriçom que a presentasse, sse nom que o dicto Vaasco martjnz lançasse a dicta maria martjnz da dicta enquiriçom e da proua della |50 e vysse o ffecto e fezesse o que ffosse djreito. E logo o dicto Vaasco martjnz ffez pregunta ao dicto procurador da dicta maria martjnz que era o que djzja. E el djsse que nos termhos que lhj forom dados dera aquellas testemunhas que podja auer e djzia que tynha ajnda mays testemunhas pera dar assj no dicto logo d'Euoramonte como em Santarem. [Postponement Request] E pedja ao dicto Vaasco martjnz que lhj desse |55 a quarta dillaçom pera preguntarem as outras testemunhas que djzja que tynha pera dar. E o dicto vygairo Vaasco martjnz lhj deu juramento aos ssantos auangelhos ao dicto procurador da dicta maria martjnz per el corporalmente taniudos com ssas maaons e per o dicto juramento lhj ffez pregunta sse bem e djreitamente pedja a dicta quarta djllaçom. E o dicto procurador da dicta maria martjnz per o dicto juramento |60 que ffez djsse que bem e djreitamente a pedja e que nom ssabja o que djsserom as testemunhas que ia eram preguntadas nem lhj preguntara que lho quissessem mais, que esto auya da parte pera pedjr a dicta quarta djllaçom. [Twenty-Day Postponement] o dicto Vaasco martjnz ffez pregunta aa dicta margarida perez sse lha queria enbargar, e ella djsse que nom, mais que o dicto Vaasco martjnz lhj desse huum tenpo aguisadamente |65 perantorio e que lhj fezesse ssaber a que tempo queria dar as testemunhas que djzia que tynha em Santarem pera ella hyr ou mandar alla pera as veer jurar e poer contra ellas o sseu djreito. E o dicto Vaasco martjnz, vysto o ffecto e as rrazoens da huma e da outra parte, deu aa dicta maria martjnz, em pessoa do dicto sseu procurador, tempo conuem a ssaber deste dja |70 ssobre dicto que ssom dazooyto djas do dicto mes de Janeyro da dicta era a vjnte djas perantorio, cometendo o depoymento das testemunhas desta cjdade sse as hj ha e quissesse dar ao dicto domjngos martjnz, enqueredor. E outrossj cometendo o depoymento das outras testemunhas, sse as quissesse dar, no dicto logo d'Euoramonte ao dicto affonsso domjnguez, |75 clerigo rraçoejro da egreia de ssam Pedro do dicto logo d'Euoramonte. E outrossj cometendo o depoymento das outras testemunhas que quissesse dar em Santarém ao vygauro da dicta vylla. E mandou aa dicta maria martjnz, em pessoa do dicto sseu procurador, que ffaça ssaber aa dicta margarida perez o dja ou a domaa em que ouuer de dar as testemunhas |80 no dicto logo de Santarém, pera hyr ou enuyar alla sse quisser pera as veer, jurar e poer contra ellas o sseu djreito. E mandou assj dar huma carta aa dicta maria martjnz, em pessoa do dicto sseu procurador. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey en Euora, sto escreuy.
[Thursday 7 February 1370]Jtem depoys desto fferya quinta, ssete djas de ffeuereyro [mem. 14] da dicta era, perante o dicto Steuam steueez, vigayro geeral do dicto ssenhor bispo sseendo aa porta do … da egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando os dictos sseus procuradores, da huma parte e a dicta maria martjnz per o dicto Steuam anes na-|5-morado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta margarida perez ffoy dicto que termho perantorio ffoy dado aa dicta maria martjnz em pessoa do dicto sseu procurador a que desse ssuas testemunhas, o qual termho djzja que era passado e mays. E pedja que sse hy alguma enquiriçom auya filhada, que a presentasse, ssenom que o dicto vygayro lançasse per ssentença a dicta maria martjnz, em pessoa do dicto sseu procurador, da dicta enquiriçom |10 e da proua della e vysse o ffecto e ffezesse o que ffosse djreito. E o dicto vjgayro ffez pregunta ao dicto procurador da dicta maria martjnz que era o que djzja. E el presentou logo huma enquiriçom, a qual djzja que ffora ffylhada no dicto logo d'Euoramonte, a qual era çarrada e sseellada com huum sseello pequeno e djzja no ssobre escripto della “a Steuam steuez vygayro geeral da cydade d'Euora, enquiriçom que ffoy fylhada |15 em Euoramonte per ssa carta per affonsso domjnguez, rraçoeyro da egreia de ssam Pedro da dicta vylla, a qual he antre maria martjnz, morador no dicto logo da huma parte e margarida perez, outrossj morador na dicta vylla da outra.” E de como pressentou a dicta enquiriçom çarrada e sseellada com o dicto sseeello perante o dicto vygayro, o dicto procurador da dicta maria martjnz pedjo huum stromento a mjm Johanne |20 anes, tabelljom d'El Rey na dicta cjdade, que tenho este ffecto, e pedjo ao dicto vjgayro que lho mandasse dar. E o dicto vigayro lhe mandou dar. Testemunhas: Gonçale anes, pero lygeyro, affonsso domjnguez, djego vycente, tabelljoens, e outros, e eu dicto tabelljom que a esto presente ffuy e esto escreuy.
[Saturday 9 February 1370]Jtem sabado, noue djas do mes de ffeuereyro da dicta |25 era, perante o dicto Steuam steuez, vygayro, sseendo aa porta do … da egreia cathedral ffazendo audjençia, as dictas partes pareçerom, conuem a ssaber, a dicta margarida perez per ssy, nom rreuogando os dictos sseus procuradores, da huma parte e a dicta maria martjnz per o dicto Steuam anes namorado sseu procurador da outra. E logo da parte da dicta maria martjnz ffoy dicto que ella auya a ssa |30 enquiriçom por acabada e pedja ao dicto vigayro que a mandasse abrir e probycar e a vysse e ffezesse o que ffosse djreito. E o dicto vjgayro ffez pregunta aa dicta margarida perez que era o que djzja. [Protestation] E ella djsse que antes que a dicta enquiriçom ffosse aberta e probicada que protestaua a djzer aos dictos e aas pessoas das testemunhas que contra ella fforom dadas. E sso a dicta |35 protestaçom pedjo ao dicto vjgayro que sse a dicta enquiriçom ouuesse por aberta e probycada e acabada, que lhj mandasse dar o trelado della e lhj assygnaasse termho a que veesse com ssas eixepçooens e poer o sseu djreito. E outrossj da parte da dicta maria martjnz ffoy pedjdo que o dicto vygayro lhj mandasse dar o trelado da dicta enquiriçom pera vyr mostrar o sseu djreito. [Interlocutory Sentence] E o dicto vjgayro, |40 vistas as rrazoens da huma e da outra parte sso as protestaçoens ssusso dictas, ouue a dicta enquiriçom por acabada e por aberta e probycada e mandou dar o trellado della aa dicta margarida perez e outrossy mandou dar o trellado della aa dicta maria martjnz. E assjnoou termho aa dicta margarida perez que aa ssegunda audjençia da outra domaa veesse com ssas ey-|45-xepçooens e poer o sseu djreito. E eu Johanne anes, tabelljom d'El Rey em Euora, sto screuy. A qual enquiriçom he esta que sse adeante ssegue:
[Attestations /21 December 1369]‘Steuam steueez, coonjgo da cjdade d'Euora, vygayro geeral do honrrado padre Senhor dom martinho, bispo da dicta cjdade, Affonsso domjnguez, clerigo rraçoeyro da egreia de ssam Pedro d'Euoramonte, me uos enuyo |50 encomendar. Sabede que vynte e huum djas de dezenbro, era de mill e quatroçentos e ssete anos, me ffoy mostrada huma uossa carta na dicta vylla d'Euoramonte per maria martjnz, morador em esta vylla, a qual anda perante uos a ffecto, a qual carta era scripta em papel, aberta e sseellada com o sseello da audjençia do dito ssenhor bispo e ssoescripta per uossa maaom, ssegundo em ella |55 djzja e pareçja, da qual o theor della de ueruo a ueruo tal he:
[Positions/Articles] “Steuam steueez, coonjgo d'Euora, vygayro geeral do honrrado padre senhor dom martinho, pella merçee de Deus e da ssanta egreia de Roma bispo dessa meesma, a uos Affonsso domjnguez, rraçoeyro da egreia de ssam Pedro d'Euoramonte, ssaude em Jhesu Christo. Sabede que pom e entende a prouar |60 maria martjnz, morador em essa vylla, que antes que Johanne anes sseu marido rreçebesse margarida perez por molher, o dicto o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz per palauras de presente no ano da era de mill e trezentos e noueenta e quatro anos, djzendo “eu Johanne anes rrecebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assy como manda a ssanta egreia de rroma”. |65 Jtem pom e entende a prouar que logo a dicta maria martjnz per semelhauys palauras de presente rreçebeo o dicto Johanne anes, djzendo ‘eu maria martjnz rreçebo uos Johanne anes por boom marido e por lydemho assy como manda a ssanta egreia de rroma.’ Jtem pom e entende a prouar qeue depoys que assj as dictas palauras de presente assy antre elles ouue vyuerom de |70 ssuum contjnuadamente antes que assy rreçebesse a dicta margarida perez por molher por ssete e oyto anos e mays como marido e molher. Jtem pom e entende a prouar que dos dictos arrtigos e de cada huum delles he uoz e ffama e creença na dicta vylla d'Euoramonte em sseu termho e em outros logares. Por que uos mando cometendouos ssobresto minhas vezes, encarregando |75 a uossa conçjençia e desencarregando a mynha, que huum tabelljom dessa vylla ssem ssospeyta ffjlhedes enquiriçom per os dictos artigoos e per juramento dos ssantos auangelhos preguntedes todas as testemunhas que uos fforem presentadas da parte da dicta maria martjnz, cada huma testemunha apartadamente por o costume, e como ssabem o que uos disserem, |80 sse o ssabem de vjsta sse d'ouuyda sse de ffama ou de creença, e fazedelhjs todas outras preguntas per que entenderdes que dessas [mem. 15] testemunhas melhor e mais conpridamente podedes ssaber a uerdade do dicto ffecto, e esse tabelljom escreua todo pro meudo como o djsserem. E eu mandey aa dicta margarida perez, em pessoa de Steuam guylhen sseu procurador, que vaa ou mande veer como juram as testemunhas. E sse ella ou outrem por |5 ella alla nom ffor nem as quisser veer jurar, uos preguntadeas aa ssa rreuelya. E da dada desta carta ata trynta djas sseia acabada essa enquiriçom. E depoys que ffor acabada emvyademha escripta e assjnaada per esse tabelljom, çarrada e sseellada com o uosso sseello pera a eu veer e ffazer o que ffor djreito. E dou e cometo a uos que possades costranger per ssentenças |10 da ssanta egreia sse mester ffor as testemunhas que perante uos nom quisserem vyr dar sseu testemunho no dicto ffecto. Dada em Euora, quatro djas de dezenbro, era de mill e quatroçentos e ssete anos.”
[22 December 1369] A qual carta assj a mjm mostrada, eu a ffazer uosso mandado ssegundo na dicta uossa carta he contheudo por que a dicta margarida perez nom veo nem mandou ver como jurauom |15 as testemunhas que pressentou perante mjm a dicta maria martjnz, tirey a dicta enquiriçom, a qual enquiriçom tomey com Steuam Baçias, tabelljom da dicta vylla, aa rreuelya da dicta margarida perez, a qual enquiriçom começey a tomar sabado, vynte e dous djas do dicto mes de dezenbro, a qual enquiriçom he esta que sse adeante ssegue:
[1] Primeyramente, domjngas |20 steueez, madre de Joham giraldez, jurada aos sanctos auangelhos, preguntada por o costume, djsse ella testemunha que nom ssobra djuydo nem parentesco que ouuesse com nemhuma das dictas partes nem queria mal a nemhuma dellas. Jtem, preguntada por o primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per meudo, djsse ella testemunha que nom este-|25-ue pressente sse o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz, ergo que ella testemunha ouujo djzer ao dicto Johanne anes que el rreçebera a dicta maria martjnz por molher e que era ssua molher e que esto lhj ouuyo djzer ha gram tenpo mais que sse nom sse nom acordaua quanto tenpo ha. E djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabia. Jtem, preguntada por o ssegundo |30 arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse que o ssabja pella guysa que dicto auya no primeyro arrtigoo. Jtem, preguntada por o terçeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado por o meudo, djsse que ella testemunha que vjo vyuer e manteer o dicto Johanne anes com a dicta maria martjnz em casa mantheuda, chamandosse elle |35 a ella molher e ella a elle marido. E que esta vyuenda ffezerom per espaço de ssete ou d'oyto anos antes que o dicto Johanne anes rreçebesse a dicta margarida perez. E disse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o quarto arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado por o meudo, djsse que a ella he voz e aos da dicta |40 vylla d'Euoramonte he uoz e ffama e creenla do que dicto auya que ssom marido e molher o dicto Johanne anes e a dicta maria martjnz. E djsse que dos dictos arrtigoos e preguntas mais nom ssabja.
[2] Jtem Steuaynha steueez, molher de Johanne anes, jurada aos ssantos auangelhos, preguntada por o costume, djsse que ella testemunha que a dicta |45 margarida perez e a dicta maria martjnz ssom ssuas cunhadas por que o dicto Johanne anes he sseu djuydo e sse ouue affazjmento com ellas, e que outrossj a dicta testemunha ouue braados com a dicta margarida perez por ffecto do dicto Johanne anes e que porem sse nom ffalam, mais que lhj nom quer mal porem. E djsse que porem nom leyxaria de |50 djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhj preguntassem, e do al do costume nill (?). Jtem, preguntada por o primeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado por o meudo, djsse ella testemunha que ouuira djzer ao dicto Johanne anes depoys que andarom em este ffecto e antes que andassem em el que a dicta maria martjnz era ssua molher, djzendonos o dicto Johanne |55 annes quando jazia doente antes deste ffecto, mays que ella testemunha nom esteuera pressente sse a rreçebeo e djsse que nunca lha vyra rreçeber, e djsse que do dicto arrtigoo majs nom sabja. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigoo, djsse que o ssabja por a guysa que dicto ha no primeiro arrtigoo. Jtem, preguntada por o terçeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e de-|60-crarado per o meudo, djsse ella testemunha que ella vyo vyuer e manteer o dicto Johanne anes com a dicta maria martjnz em casa mantheuda contjnuadamente per espaço de ssete anos e d'oyto como marido e molher, e djsse que do dicto artigoo majs nom ssabja. Jtem preguntada por o quarto arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella |65 testemunha que a ella e aos da dicta vjlla d'Euoramonte he uoz e ffama e creença do que dicto ha, e que ssom marido e molher e que vyuerom o dicto tenpo anbos, e djsse que dos dictos arrtigoos e ffecto e preguntas mays nom ssabja.
[3] Jtem, Maria anes, molher d'ayras affonsso, jurada aos ssantos auangelhos e preguntada por o costume, djsse que a |70 dicta maria martjnz e a dicta margarida perez ssom ssuas comadres della testemunha, mays que porem nom leyxaria de djzer boa uerdade do que soubesse e lhj preguntassem, e do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntada por o primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoj leudo e decrarado per o meudo, sse ssabja que o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria |75 martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia de Roma, e a dicta maria martjnz o dicto Johanne anes per estas ssemelhauys palauras, dysse ella testemunha que nom esteuera em logar que lhe vysse rreçeber ella elle nem elle ella, e djsse que [mem. 16] do dicto arrtigoo nom ssabia nemhuma cousa. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigo, djsse ella testemunha que os nom vyra rreçeber per as dictas palauras como dicto ha no primeiro arrtigoo, ergo que ouuyra djzer ao dicto Johanne anes jazendo muy mal doente em huma cama e que o dicto |5 Johanne anes mandou chamar Johanne anes sseu padre que o veesse veer, e que o dicto sseu padre ffoy onde o dicto Johanne anes jazja doente e que o dicto Johanne anes djsse ao dicto sseu padre que sse el morresse que o dicto sseu padre desse cada ssua parte dos beens que a el fficarom per morte de ssua madre e que a desse aa dicta maria martjnz, |10 que era ssua molher rreçebuda. E que esto djsse per muytas veezes. E que o dicto sseu padre lhj preguntou djzendolhj “como tua molher he”, e que o dicto Johanne anes djssera que ssua. E que entom lhj djssera o dicto sseu padre que poys que ssua molher era, que o daua ao demo. E djsse que do dicto arrtigoo mais nom ssabja. Jtem, preguntada por o terçeyro arrtigoo, o qual |15 lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que ssabja que vyra o dicto Johanne anes vyuer com a dicta maria martjnz em casa mantheuda per espaço de ssete anos e d'oyto e mays, e que esto ffoy antes que o dicto Johanne anes casasse com a dicta margarida perez, chamando elle aa dicta maria martjnz molher e ella a elle marido, e ffazendo |20 vyuenda anbos contjnuadamente o dicto tenpo como marido e molher. E djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o quarto arrtigoo, djsse ella testemunha que ssabja que he voz e ffama e creença aos da dicta vylla d'Euoramonte em outros logares que ssom marido e molher, e djsse que dos dictos arrtigoos e ffecto e preguntas |25 mays nom ssabja.
[23 December 1369]Jtem depoys desto, vynte e tres djas do dicto mes de dezenbro, em Euoramonte, no adro da egreia de ssam Pedro, o dicto affonsso domjnguez, enqueredor no dicto ffecto comjgo dicto tabelljam, preguntou estas testemunhas que sse sseguem:
[4] Primeiramente, Ayras affonso, jurado aos ssantos auangelhos e preguntado do |30 costume, djsse que ouuyra djzer que a dicta maria martjnz era sseu djuydo, mays que el testemunha nom ssabja camanho era o dicto djuydo, mays que por esto nom leyxaria de djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhj preguntassem, e do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntada por preguntada sse [sic] sse estaua em logar onde vysse ao dicto Johanne |35 anes rreçeber a dicta maria martjnz por molher, djzendo assj ‘eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como mandar a ssanta egreia de Roma’, e a dicta maria martjnz o dicto Johanne anes per as dictas palauras, djsse elle testemunha que sse o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz por as dictas palauras ou ella elle |40 que el testemunha o nom ssabja nem esteuera hj pressente, e djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntado por o ssegundo arrtigo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse que o ssabja per a guysa que dicto ha, ergo que ouuira djzer ao dicto Johanne anes jndo com o padre do dicto Johanne anes que o dicto Johanne anes |45 jazia em costado e que o dicto Johanne anes sseu padre do dicto Johanne anes lhj preguntou ao dicto Johanne anes, djzendolhj ‘treedor, ffalsayro’, djzendolhj que era casado com a dicta maria martjnz. E que o dicto Johanne anes djssera que era ssua molher a dicta maria martjnz e que a rreçebera por molher, e que o dicto Johanne anes sseu padre lhj djsse que sse quitasse |50 della per o sseus beens e que el nom possesse hj do sseu nemhuma cousa. E que o dicto Johanne anes djssera que Deus nom quissesse, ca elle nom queria perder ssua alma, ca a dicta maria martjnz era ssua molher rreçebuda. E djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntado por o terceyro arrtigoo, o qual lhj ffoj leudo e decrarado |55 per o meudo, djsse elle testemunha que ssabja que o dicto Johanne anes vyueo com a dicta maria martjnz em casa mantheuda per espaço de ssete e oyto anos e mays como marido e molher e chamandosse marido e molher antes que o dicto Johanne anes rreçebesse a dicta margarida perez. Jtem, preguntado por o quarto arrtigoo, djsse que o sabja per a guisa que |60 dicto ha e que tal he a voz e a ffama e a creença na dicta vylla d'Euoramonte e em sseu termho que era marido o dicto Johanne anes da dicta maria martjnz e a dicta maria martjnz ssua molher. E djsse que dos dictos artigoos majs nom ssabja.
[5] Jtem, Lourenço steuez da pelle, jurado aos ssantos auangelhos e preguntado por os costumes, djsse elle |65 testemunha que elle ha djujdo com o dicto Johanne anes majs que nom [mem. 17] ssabja camanho era o dicto djujdo, mays que porem nom leyxaria de djzer boa uerdade do que soubesse e lhj preguntassem. E do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntado por o primeiro arrtigoo o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse que del nom ssabja nem huma cousa. Jtem, preguntado por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj ffoy |5 leudo e decrarado per o meudo, djzendolhj sse ssabja que o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia de Roma, djsse elle testemunha que sse o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz er as dictas palauras e a dicta maria martjnz el per essas meesmas, que el testemunha o nom sabja nem esteuera |10 pressente sse a rreçebeo, ergo que morando a dicta maria martjnz com Joham d'Euora e andando aas janeyras, que o dicto Johanne anes a leuou chamandoa, e que como a chamou, que ella sse veo logo pera el e que sse fforom anbos, e que el testemunha preguntou ao dicto Johanne anes como leuaua assy a dicta maria martjnz, e que el lhj djsse que elles anbos sse ssabyam. E que ao depojs |15 que el testemunha lhj preguntou como estaua assy com a dicta maria martjnz e que o dicto Johanne anes lhj djssera que estaua com ella por que era ssua molher rreçebuda. E djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntado por tarçeiro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse elle testemunha que ssabja e era çerto que o dicto Johanne |20 anes vyueo e manteue com a dicta maria martjnz em casa mantheuda e chamando elle a ella molher e ella a elle marjdo por espaço de ssete e oyto anos, vyuendo como marido e molher. E que esto ffoy antes que o dicto Johanne anes rreçebesse a dicta margarida perez e depoys. E djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntado por o quarto |25 arrtigoo, djsse el testemunha que delle he voz ffama e creença do que dicto auya, e que assy o ssabja el como dicto ha que eram marido e molher. E disse que dos dictos djreitos e ffecto e preguntas majs nom ssabja.
[6] Jtem, Costança anes, molher de Johanne anes caluay (?), jurada aos ssantos auangelhos e preguntada por o costume sse auya djujdo ou lynhagem |30 de conpadradjgo ou de cunhadjo ou de parentesco com a dicta maria martjnz ou com a dicta margarida perez, ou lhj queria mal a anbas ou a cada huma dellas, djsse que nom. Jtem, preguntada por o primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo sse ssabja ou esteuera en logar onde vysse o dicto Johanne anes rreçeber a dicta maria martjnz por boa molher e por lydemha assj |35 como manda a ssanta egreia de rroma, djsse ella testemunha que lha nom vjra rreçeber, e djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse que del nom ssabja nemhuma cousa, ergo que ella testemunha e o dicto Johanne anes com a dicta maria martjnz vyuerom onze anos huuns |40 a par de outros e que em vyuendo assj todos, que ella testemunha nunca vjra nem ouujra chamar a dicta maria martjnz por barregaam do dicto Johanne anes, ssenom depoys que djzjam que o dicto Johanne anes rreçebera a dicta margarida perez, mays que ella nunca lhj vyo rreçeber huma nem outra, e djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o terçeyro |45 arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que ella sabja e era çerta que o dicto Johanne anes vyueo com a dicta maria martjnz em casa mantheuda como marido e molher per espaço dos honze anos como dicto auya, e que esto era antes que djssessem que o dicto Johanne anes rreçebera a dicta margarida perez , e djsse que do dicto arrtigoo |50 majs nom ssabja. Jtem, preguntada por o quarto arrtigoo, djsse ella testemunha que ssabja e era çerta que era voz e ffama e creença na dicta vylla d'Euoramonte e em sseu termho que o dicto Johanne anes era marido da dicta maria martjnz e a dicta maria martjnz ssua molher. E djsse que dos dictos arrtigoos e ffecto e preguntas mays nom ssabja.
[24 December 1369]Jtem depoys desto vynte e |55 quatro djas de dezenbro, em Euoramonte, na egreia de ssam Pedro, o dicto affonsso somynguez, enqueredor, comygo dicto tabelljom, preguntou estas testemunhas que sse adeante sseguem:
[7] Primeiramente, Cateljna vjcente, molher de Johanne anes Baruas, jurada aos ssantos auangelhos e preguntada por o costume djsse ella testemunha que a dicta maria martjnz e |60 a dicta margarida perez ssom ssuas cunhadas e o dicto Johanne anes he sseu parente, mays que porem nom leyxaria de djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhy preguntassem. E do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntada por o primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoj leudo e decrarado per o meudo, sse ssabja que o dicto Johanne anes rreçebera a dicta maria martjnz per palauras de pressente, djzendo |65 ‘eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia de rroma’, disse ella testemunha que nunca lha vyra rreçeber nem esteuera em logar que lha vysse rreceber e djsse que do arrtigoo majs nom ssabja. Jtem preguntada por o ssegundo arrtigoo, [mem. 18] o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que o nom ssabja nem lha vyra rreceber, ergo que ella testemunha ouuyo djzer aa dicta maria martjnz que o dicto Johanne anes era sseu marido e ella ssua molher, e que esto ffoy antes que o dicto Johannes casasse com a dicta margarida perez e de-|5-poys, e djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem preguntada por o terceyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que ssabja e era çerta que ella vyra vyuer o dicto Johanne anes e manteer com a dicta maria martjnz em casa mantheuda per espaço de dez ou hunze [sic] anos, ffazendo obras de marido e molher e chamando a dicta |10 maria martjnz o dicto Johanne anes por marido, e que esto ffoy gram tempo antes que djssessem que o dicto Johanne anes rreçebera a dicta margarida perez. E djsse que do dicto arrtigoo majs om ssabja. Jtem, preguntada por o quarto artigoo, djsse ella testemunha que a ella he uoz e ffama e creença do que dicto auya e que assy o ssabja ella testemunha como dicto ha. E que outrossj |15 era voz e ffama e creença na vylla d'Euoramonte que eram marido e molher. E djsse que dos dictos arrtigoos e ffecto e preguntas mays nom ssabja.
[8] Jtem, margarida ffernandez, jurada aos ssantos auangelhos e preguntada por o costume, djsse ella testemunha que as dictas margarida perez e maria martjnz ssom ssas cunhadas e o dicto Johanne anes he sseu ssobrinho, ffilho de sseu primo |20 e djsse que quer mal a anbas per rrazom de palauras que ouuerom, e por que deytarom o dicto Johanne annes per maao cabo, mays que porem nom leixaria de djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhj preguntassem. E do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntada por primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoj leudo e decrarado per o meudo, preguntada sse ssabja ou esteuera em logar onde vjsse |25 rreçeber o dicto Johanne anes a dicta maria martjnz, djzendo “eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por ljdemha assy como manda a ssanta egreia de rroma,” djsse ella testemunha que o nom ssabja nem esteuera em logar onde lho vysse rreçeber, e djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj ffoj leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que o nom ssabja |30 assj como dicto he no primeiro arrtigoo, ergo que ella testemunha preguntou o dicto Johanne anes sse era a dicta maria martjnz ssua molher ou sso lhj prometera que a nom leyxasse por outra molher, e que o dicto Johanne anes lhj djssera que nom era ssua molher nem lhj prometera que a nom leyxaria por outra molher. E djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, pregun-|35-tada por o terçeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que ssabja que o dicto Johanne anes vyuerom anbos o dicto Johanne anes com a dicta mara martjnz em casa mantheuda, majs que lhj nom acordaua camanho era o tenpo nem ssabja sse era marido e molher. E djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por |40 o quarto arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que nom ssabja sse era voz nem ffama nem creença sse eram marido e molher. E djsse que dos dictos artigos e ffectos e preguntas mays nom ssabja.
[9] Jtem maria lourenço, jurada aos ssantos auangelhos, e preguntada por o costume, djsse que o dicto Johanne anes he sseu primo |45 cojrmaaom e a dicta maria martjnz e a dicta margarida perez ssuas cunhadas, mays que porem nom leyxaria de djzer boa uerdade do que soubesse e lhj preguntassem. E do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntada por o primeiro arrtigo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, sse ssabja ou esteuera em logar onde vysse ao dicto Johanne anes rreçeber a dicta maria martjnz dizen-|50-do “eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia de rroma”, djsse ella testemunha que nom, e djsse que do dicto arrtigoo nom ssabja nem huma cousa. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj foj leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que o nom ssabja, assj como dicto ha no primeiro arrtigoo, |55 ergo que depoys que ora andou este ffecto antre elles que ella testemunha ouuyo djzer ao dicto Johanne anes que a dicta maria martjnz era ssua molher rreçebuda, mays que ella testemunha lha nom vyo rreçeber. E djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntada por o terçeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que ssabja |60 que o dicto Johanne anes e a dicta maria martjnz vyuerom per grande espaço em casa mantheuda como marido e molher, mays que os anos lhj nom nembra quantos ssom, e que foy antes que djssessem que o dicto Johanne anes casara com a dicta margarida perez. E djsse que do dicto arrtigoo majs nom ssabja. Jtem, preguntada per o quarto arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meu-|65-do, djsse ella testemunha que ssabja que era voz e ffama e creença na dicta vylla d'Euoramonte que o dicto Johanne anes era marido da dicta maria martjnz, antes que da dicta margarida perez, e que assy o tynha ella testemunha.
[10] Jtem, margarida affonsso barzoca, jurada aos ssantos auangelhos e preguntada por o costume, djsse ella testemunha que a dicta maria martjnz [mem. 19] era sseu diuydo, mays que ella testemunha nom ssabja camanho era o dicto diuydo, mays que porem nom lejxaria de djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhj preguntassem. E do al do costume djsse nill (?). Jtem, preguntada por o primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, sse estaua em logar |5 onde vysse ao dicto Johanne anes rreçeber a dicta maria martjnz, djzendo “eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia de rroma,” djsse ella testemunha que nunca esteuera em logar hu lha vysse rreçeber, e djsse que do dicto arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e |10 decrarado per o meudo, djsse que o nom ssabja como dito ha no primeyro arrtigoo. Jtem, preguntado [sic] por o terçeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que ssabja que vyo o dicto Johanne anes vyuer e manteer com a dicta maria martjnz em casa mantheuda per grande espaço como marido e molher antes que djssessem que o dicto |15 Johanne anes cassasse com a dicta margarida perez, mays que ella testemunha lha nom vyo rreçeber. E djsse que do dicto arrtigoo, mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o quarto arrtigoo, djsse ella testemunha que he voz e ffama e creença na dicta vylla d'Euoramonte que o dicto Johanne anes he marido da dicta maria martjnz primeyro que da dicta margarida perez. E djsse |20 que dos arrtigoos e ffecto e preguntas mays nom ssabja.
[11] Jtem, Catelyna vyçente, jurada aos ssantos auangelhos, preguntada por o costume djsse ella testemunha que o dicto Johanne anes he sseu ssobrinho, ffilho de sseu primo cojrmaaom, e a dicta maria martjnz e a dicta margarida perez ssuas cunhadas, mays que porem nom ljxaria de djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhy |25 preguntassem. E do al do costume nill (?). Jtem, preguntada por o primeiro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, sse ssabja ou esteuera em logar hu vysse rreçeber o dicto Johanne anes a dicta maria martjnz por molher, djzendo ‘eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia de rroma’, djsse ella testemunha que nom ssabja sse a |30 rreçebera sse nom. Jtem, preguntada por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse ella testemunha que esso meesmo nom vyra rreçeber a dicta maria martjnz o dicto Johanne anes, ergo que ouujo djzer de ssas gentes que o dicto Johanne anes rreçebera a dicta maria martjnz por molher e a dicta maria martjnz o dicto Johanne anes por marido. E djsse que do dicto arrtigoo |35 majs nom ssabja. Jtem, preguntada por o terçeyro artigoo, djsse ella testemunha que ssabja que o dicto Johanne anes vyueo com a dicta maria martjnz em casa mantheuda per grande espaço antes que o dicto Johanne anes casasse com a dicta margarida perez, e que sse chamauam o dicto Johanne anes e a dicta maria martjnz marido e molher, e que ella testemunha criynha e criya (?) que o dicto |40 Johanne anes e a dicta maria martjnz eram marido e molher, mays que sse o eram que ella testemunha o nom ssabja, ergo como dicto ha. E djsse que do dicto artigo mays nom ssabja. Jtem, preguntada por o quarto arrtygoo, djsse ella testemunha que ssabja que era voz e ffama e creença na dicta vjlla d'Euoramonte e em sseu termho que o dicto Johanne anes era marido da dicta maria martjnz molher de|45 e a dicta maria martjnz molher do dicto Johanne anes primeyro que a dicta margarida perez, e que assj o criynha (?) ella testemunha e ssabja per a guysa que de ssuso dicto ha. E djsse que dos dictos arrtigoos e ffecto e preguntas mays nom ssabja.
[27 December 1369] Jtem, depoys desto, vjnte e ssete djas de dezenbro em Euoramonte, aparde o paaço do bispo, o dicto enqueredor, comjgo dicto tabelljom, preguntou |50 esta testemunha que sse adeante ssegue:
[12] Primeyramente, jtem Vycente martjnz, jurado aos ssantos auangelhos e preguntado por o costume, djsse que a dicta maria martjnz he ssua irmaam, filha de sseu padre e de ssua madre, mays que porem nom lejxaria de djzer boa uerdade do que ssoubesse e lhj preguntassem. E do al do costume nill (?). Jtem, preguntado por o primeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo |55 e decrarado per o meudo, djsse el testemunha que ssabja e era çerto que o dicto Johanne anes rreçebeo a dicta maria martjnz per palauras de pressente por ssua molher, djzendo ‘eu Johanne anes rreçebo uos maria martjnz por boa molher e por lydemha assj como manda a ssanta egreia’. Preguntado como o ssabja, djsse que o ssabja por que el testemunha e sseu irmaaom e outro mançebo fforom ffolgar hhum dja ao monte de Viçosso |60 e que elles preguntarom o dicto Johanne anes djzendolhjs sse a dicta maria martjnz era ssua molher. E que o dicto Johanne anes lhj djsse que ssua mulher era. E que el testemunha e os outros lhj djsseram que como o ssaberiam. E que o dicto Johanne anes lhj djsse que a rreçeberia perante elles sse elles quissessem. E que el testemunha lhj djsse que chamaria hj Vyçoso, sseu dono do dicto monte |65 onde elles assj estauam. E que o dicto Johanne anes lhj djsse que pera que chamariam hj o dicto o Vyçoso, ca elle a queria rreçeber outra vez perante elles por molher ca ia o dicto Vyçoso e ssa molher ssabyam, e a dicta maria martjnz era ssa mulher e elle sseu marido. E que entom a rreçebera perdante elles ssem prema nemhuma e de ssua lyure uoontade per as palauras suso escriptas. E djsse que do dicto |70 arrtigoo mays nom ssabja. Jtem, preguntado por o ssegundo arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse el testemunha que ssabja outrossy que a dicta maria martjnz rreçebera o dicto Johanne anes per as dictas palauras ssemelhauys, djzendo ‘eu maria martjnz rreçebo uos Johanne anes por boom marido e por lydemho assj como manda a ssanta egreia de rroma’, e que quando sse assj |75 rreçeberom, que esto auera ia huuns sseys ou ssete anos antes que o dicto Johanne anes casasse com a dicta margarida perez. E djsse que do dicto artigo mays nom ssabja. Jtem, preguntado por o terçeyro arrtigoo, o qual lhj ffoy leudo e decrarado per o meudo, djsse el testemunha que ssabja que o dicto Johanne anes vyueo com a dicta maria martjnz em casa mantheuda, |80 chamandosse marido e molher, e que cada avezyndade (?) os auya por marido e molher e que esteuerom assi huuns ssete ou oyto (?) anos. E djsse que dos dictos arrtigos mays nom ssabja. Jtem, preguntado por o quarto arrtigoo, djsse el testemunha que ssabja que o dicto Johannes anes he marido da dicta maria martjnz e a dicta maria martjnz ssua molher, e que assj o ssabja el como |85 dicto auya. E que tal he a voz e ffama e creença na dicta vylla d'Euoramonte e em sseu termho, e djsse que dos dictos arrtigos e ffecto e preguntas mays nom ssabja. Jtem, no ssobre dicto dja na dicta vjlla d'Euoramonte aa praça, perdante o dicto affonsso domjnguez, enqueredor no dicto ffecto, pareçeo a dicta maria martjnz, outrossj perdante |90 mjm tabelljom, e djsse que ella tynha mays testemunhas chegadas [manuscript incomplete]
APPENDIX 2
A Royal Pardon for the Adulterer Domingos Esteves
Arquivo Nacional da Torre do Tombo, Lisbon, Chancelarias Régias, D. Fernando, liv. 3, fo. 16v
[Friday 21 February 1382, in the town of Évora]Dom ffernando, pella graça de Deus Rey de Portugal e do algarue, a todallas justiças dos nossos reynos que esta carta virdes, saude. Sabede que nos querendo ffazer graça e merçee a domingos esteuez, natural do barrocal, termho d'obidos, perdoamoslhe a nossa justiça em que era theudo per rrazom de querella que dell deu Affomso mjngez da dagorda, termho do cadaual, e Viçente mnjgez seo jrmaaom, dizendo que seendo ell dicto Affomso mjngez cassado per palauras de presente com Johana dominguez, que o dicto |5 domingos steuez fyzera pecado de dulterio e que fora com ella achado de noyte em huma casa fazendo o dicto pecado, segundo em sua querella majs compridamente he contheudo. E se o dicto malaffiçio nom foy a aleyue ou a traiçom, e sse foy antes do mes de ffeuereiro da era iiijC e xx anos, com entendimento que ell more e pobre nos nosso [sic] Regnos e nom ffora delles, porem uos mandamos que o nom perdadesFootnote * nem lhe ffaçades desaguisado nenhum quanto he por a dicta rrazom. Vnde al nom ffaçades. Dante em Euora, xxj djas de ffeuereiro. El Rey o mandou per Joham gonçalluez da teyxejra sseu vasallo e chançeler |10 dos seellos da sua puridade, a que esto mandou ljurar. Gonçalo lourenço a fez, era de mjl e iiijC e xx anos. E porquanto aqui nom era o seello redondo, mandou El Rey aseelar com o seello da puridade.